Językowe dylematy

---

• 9 grudnia 2013

  Nadwerężyć czy nadwyrężyć

  Obydwie wymienione w tytule formy są dziś uznawane za poprawne, ale jedna z nich jest bardziej uzasadniona historycznie i dłużej obecna w polszczyźnie. Wyraz ten został pierwotnie zapożyczony z języka ukraińskiego, mając formę nadweredzić. Miał on też inne znaczenie – ‘nadpsuć’. Pod wpływem gwarowym czasownik ten został zniekształcony do formy nadwerężyć, która weszła następnie do normy ogólnej polszczyzny. Z czasem […]

• 17 października 2013

  Czy „gratisy” to poprawna forma?

  Ostatnio spotkałam się z pewną wątpliwością dotyczącą odmiany wyrazu „gratis”. Nie od dziś słowo to otacza nas niemal z każdej strony, a w celu uruchomienia naszych portfeli zostało odmienione już przez wszystkie przypadki. Czy słusznie? Okazuje się, że tak! Słowo to zostało zapożyczone z łaciny i pierwotnie miało bardzo bliskie znaczenie do tego, jakie znamy. „Gratis” (z łac. gratia – […]

• 13 października 2013

  Internet – wielką czy małą literą

  Od dawna opinie w tej sprawie, także wśród językoznawców, są podzielone. Dziś nieco szerzej omawiamy ten temat, przedstawiając opinie zwolenników zapisywania wyrazu internet wielką literą oraz tych, którzy wolą w tym słowie używać małej. Na początek dłuższa wypowiedź naszego Czytelnika, p. Mateusza. Witam! Mam pytanie odnośnie słowa „Internet”. Jeszcze kilka lat temu był dozwolony tylko i wyłącznie zapis wielką literą. […]

• 10 lipca 2013

  Opacznie, nieopatrznie i opatrznie

  W Małym słowniku wyrazów kłopotliwych prof. Mirosława Bańki czytamy: opatrzność, czasem pisana wielką literą, pochodzi od dawnego przymiotnika opatrzny ‘przezorny, dbały’, który z kolei wywodzi się od czasownika opatrzyć. Podobieństwo dźwiękowe do słowa opaczność może być źródłem żartów językowych (por. tytuł książki Jeremiego Przybory, Przymknięte oko opaczności). Gorzej, gdy jest źródłem błędów ortograficznych. Warto sobie zapamiętać, że te jakże podobne […]

• 2 czerwca 2013

  Boski, Boży – kiedy wielka, kiedy mała litera

  W ostatnio redagowanej książce natknąłem się na zaskakującą propozycję zapisu form wołacza określeń Boga i Maryi: boże, ile kosztuje łosoś? boże, wybacz mi te kłamstwa a nawet: jezu święty, matko boska. Aby być uczciwym, dla pełnego obrazu trzeba dodać, że główna bohaterka traktuje religijność tylko jako sztuczną tradycję, sama deklaruje się jako niewierząca. Narrator zaś w dużej mierze utożsamia się […]

• 16 maja 2013

  Prezydent Krakowa, miasta Krakowa czy miasta Kraków

  Czasami zastanawiamy się, które z trzech powyższych form są poprawne. W stosunku do jakich jednostek administracyjnych i kiedy można użyć poszczególnych sformułowań. W języku nieurzędowym (np. w artykułach w czasopismach czy internecie) powinniśmy używać pierwszego określenia. W tej konstrukcji nazwa miejscowości – niezależnie od wielkości jednostki administracyjnej oraz od funkcji pełnionej przez daną osobę – jest zawsze odmienna: prezydent Warszawy, […]

• 14 lutego 2013

  Dzwonimy pod numerem, na numer czy pod numer?

  Z niektórymi zwrotami mamy do czynienia w języku mówionym na tyle często, że uznajemy je za formy utarte. Tymczasem wiele z nich to niestety błędy, które – co gorsza – przedostają się z łatwością do języka pisanego. Wątpliwości często budzą na przykład następujące warianty: a) Więcej można dowiedzieć się, dzwoniąc do Jana Nowaka, pod numer telefonu xxx xxx xxx. b) Więcej […]

• 9 sierpnia 2012

  Repasaż czy repesaż

  

  Trwa Olimpiada w Londynie. W wielu dyscyplinach odbywają się dodatkowe walki lub wyścigi przegranych zwane… no właśnie jak dokładnie? Część komentatorów nazywa je repasażami, część repesażami. W artykułach sportowych czytamy raczej o repasażach. Ale np. ostatnio jeden z komentatorów, przywołując francuskie słowo, od którego ów wyraz pochodzi, utrzymywał, że powinno się mówić repesaż. U kibica dbającego o język może się […]

• 31 maja 2012

  Kiedy używamy mianownika l.mn. „ucha”

  Rzeczownik ucho w zależności od znaczenia ma w liczbie mnogiej dwa typy odmiany. Formę uszy, uszu związaną z określeniem narządu słuchu doskonale znamy i nie potrzeba jej poświęcać szczególnie dużo uwagi. Warto natomiast zatrzymać się na chwilę na drugim typie odmiany: Liczba mnoga M: ucha D: uch C: uchom B: ucha N: uchami Msc: uchach Kiedy należy te formy stosować? […]

• 30 kwietnia 2012

  Jakie znaki mogą stać na końcu akapitu? O emotikonach

  Autor: Katarzyna Olszewska; współpraca: Paweł Pomianek Akapitu nie można zakończyć dowolnym znakiem, który w dodatku niekoniecznie musi być dla każdego zrozumiały. W polskim systemie interpunkcyjnym istnieje dziesięć znaków. Wśród nich są takie, które stosuje się bardzo często. Należą do nich: kropka . przecinek , znak zapytania ? wykrzyknik ! dwukropek : myślnik – Inne znaki, rzadziej używane, to: wielokropek … […]

• 30 marca 2012

  Jak się przedstawiać

  Autor: Tomasz Powyszyński O przedstawianiu się znakomicie pisze Andrzej Markowski w książce Jak dobrze mówić i pisać po polsku. Wykorzystam jego rady do krótkiego omówienia sposobów, w jakich możemy się przedstawiać innym ludziom. Sposób przedstawiania się – co nie będzie żadnym zaskoczeniem – zależy oczywiście od sytuacji, które można najogólniej podzielić na trzy okoliczności: 1. Oficjalna sytuacja – ale występuję […]

• 13 stycznia 2012

  Adekwatne do czy adekwatne z

  Przed tytułowym dylematem stanąłem, redagując kolejną publikację beletrystyczną. Trzeba przyznać, że to książka napisana naprawdę znakomicie, autor posiada dużą wiedzę językową i umiejętność pisania. W książce znalazłem jednak również następujące zdanie, które wzbudziło moją wątpliwość: To nie tak, że to co masz na głowie, jest adekwatne z tym, co masz w niej. Myślę, że osoby z językową wrażliwością od razu […]

• 2 stycznia 2012

  Często powtarzany błąd składniowy

  Autor książki, którą ostatnio redagowałem, ma zwyczaj powtarzania pewnego dość charakterystycznego (nie tylko dla niego) błędu składniowego. O tej kwestii już kiedyś pisałem, odpowiadając na pytanie Czytelnika, niemniej wygląda na to, że do sprawy warto wracać, bo ów błąd znajduję nawet w oficjalnych tekstach. Oto przykład zdania z błędną składnią: Chodzi raczej o ukazanie pokus, jakie towarzyszą szukaniu i dążeniu […]

• 31 grudnia 2011

  Nowy Rok i nowy rok. Kiedy wielka litera, kiedy mała?

  Jutro Nowy Rok (1 stycznia), tym samym rozpoczynamy nowy rok (2012). I właściwie dylemat można uznać za rozstrzygnięty. To rozróżnienie jest stosunkowo proste i – przyznaję – w tekstach opublikowanych, a nawet dopiero redagowanych jest dobrze wyczuwane przez piszących. Aby jednak nie pozostawić cienia wątpliwości, napiszę wprost:

• 24 grudnia 2011

  Świąteczny dylemat

  Przygotowania świąteczne dopięte. A że jest jeszcze moment do wigilii, warto rozstrzygnąć jeszcze jeden dylemat, który nie bez kozery nazywam świątecznym: czy poprawny jest zapis Uroczystość Narodzenia Pańskiego czy też uroczystość Narodzenia Pańskiego. Napiszemy Święta Bożego Narodzenia czy święta Bożego Narodzenia. Jak zwykle w podobnych sytuacjach odpowiedzi na pytanie poszukujemy w wydanym w roku 2005 r. przez Radę Języka Polskiego […]

• 21 grudnia 2011

  Interpunkcja w zdaniach rozpoczynających się od wołacza lub wyrazu-wykrzyknika

  Dziś jeszcze jedna bardzo ciekawa kwestia ze słownika ortograficznego przedrukowana w książce Piszemy poprawnie. Rzecz może się przydać szczególnie autorom beletrystyki. Ale w gruncie rzeczy może być cenna dla wszystkich, bo każdy może się znaleźć w sytuacji, gdy musi napisać tego typu zdanie. Poza tym jesteśmy czytelnikami i czasem zastanawiamy się, czy dany zapis jest poprawny. Tymczasem w tej kwestii […]

• 11 grudnia 2011

  Dlaczego inaczej odmieniamy angielskiego Charlesa i francuskiego Charles’a

  Dziś kolejna krótka informacja ze słownika ortograficznego PWN, myślę, że interesująca szczególnie dla tych, którzy pisząc, często muszą odmieniać imiona (i nazwiska) obcego pochodzenia. Pochodzenie nazwy własnej również jest czynnikiem, który ma istotny wpływ na sposób zapisu i odmiany. Anglosaskie imię Charles [Czarls] będziemy odmieniać Charlesa [Czarlsa], Charlesie [Czarlsie]; francuskie imię o identycznej pisowni wymawiamy jednak [Szarl], więc musi ono […]

• 8 grudnia 2011

  Odmiana skrótowców zakończonych na Z [zet] i J [jot]

  Użytkownikom Językowych Dylematów proponuję króciutką informację. Może się ona okazać cenna przy odmianach skrótowców, z którymi miewamy problemy. Skrótowce zakończone literą Z wymawianą jako [zet], np. ONZ [o-en-zet], MSZ [em-es-zet], zapisujemy w odmianie następująco: ONZ, do ONZ-etu, w ONZ-ecie; MSZ, do MSZ-etu, w MSZ-ecie. Ta reguła obejmuje również skrótowce zakończone literą J wymawianą jako [jot], np. UJ [u-jot], PTJ [pe-te-jot]: […]

• 30 listopada 2011

  Nadzieja – nadziei, ale misja – misji. Kiedy -ji, kiedy -i

  Odmianami tego typu rządzi szalenie prosta zasada, z której nie każdy zdaje sobie sprawę. A wiem, że niektóre osoby nad każdym tego typu słowem muszą się sporo nagłówkować. Choć dziś i tak jest dobrze, bo akurat w tej sprawie można liczyć na program Word. Ale by życie raz na zawsze stało się prostsze (przynajmniej w tej kwestii), wystarczy zapamiętać poniższe […]

• 21 października 2011

  «Piękne jasne włosy» czy «piękne, jasne włosy»

  Wracam dziś do interpunkcji. I od razu kwestia ciekawa i sprawiająca trochę kłopotów. Autorzy książek, które mam przyjemność redagować, mają bardzo często problem z tym, czy pomiędzy kilkoma przymiotnikami stojącymi przed rzeczownikiem powinni postawić przecinek. Dziś omawiam kwestię krótko, na jednym przykładzie. Ale zapewne do tego frapującego tematu będzie okazja wrócić. Zanim przystąpimy do rozstrzygnięcia dylematu zawartego w tytule, jedno […]

---