Orzeczenie złożone

Orzeczenie to najważniejsza część zdania. Za pomocą orzeczenia informuje się (orzeka) o czynności, stanie lub cesze, np. Koleżanka śpiewa, Mama zasnęła, Dyrektor szkoły jest bardzo nieuprzejmy. Ze względu na strukturę wyróżniamy dwa rodzaj orzeczeń: orzeczenie proste (czasownikowe) i orzeczenie złożone (analityczne).

Orzeczenie złożone

Jest wyrażone najczęściej za pomocą rzeczowników i przymiotników (czasami: zaimków, imiesłowów, liczebników czy czasowników w bezokoliczniku), które są połączone w sposób pośredni za pomocą czasowników: być, bywać, stać się, stawać się, zostać, zrobić się. Pełnią one funkcję czasowników posiłkowych (część orzeczenia utworzonego za ich pomocą to łącznik, a część orzekająca coś o podmiocie to orzecznik).

Od tego, z jaką częścią mowy mamy do czynienia, zależy forma gramatyczna orzecznika:

1. Orzecznik rzeczownikowy występuje w narzędniku, np. Tomek jest lekarzem. Natomiast, gdy w zdaniu brak łącznika lub użyto wyrazów to, oto, występuje w mianowniku, np. To nasza ostatnia nadzieja; Kasiu – oto moi rodzice. Czasami orzecznik mianownikowy może zawierać wypowiedzi ekspresywne w języku mówionym, np. Jesteś głupek! albo formy prezencyjne, np. Jestem Emil Ruciński.

2. Orzecznik przymiotnikowy (mogą nim być: przymiotnik, zaimek, imiesłów przymiotnikowy, liczebnik porządkowy, mnożny i wieloraki) na ogół występuje w mianowniku, np. Tomek jest wesoły; Obie dziewczyny stały się bardzo pracowite. Czasami można jeszcze spotkać formy narzędnikowe (np. w literaturze pięknej do dwudziestego wieku), ale dziś są one uważane za przestarzałe, np. Panna była kapryśną.

Tylko w wyjątkowych sytuacjach orzecznik przymiotnikowy może mieć formę narzędnikową:
a) jeżeli łącznik jest w postaci imiesłowu lub rzeczownika odczasownikowego, np. Będąc młodym i utalentowanym, szybko zasłużył na awans; Bycie rozważnym to bardzo ważna cecha;
b) jeżeli łącznikiem jest bezokolicznik w funkcji podmiotu, np. Dobrze być zdrowym;
c) w bezpodmiotowych zdaniach, np. Nie warto być nieszczerym; Jeżeli się jest młodym, to się jest głupim.

3. Orzeczenie złożone może mieć też postać orzeczenia modalnego. W jego skład wchodzi jeden z czasowników modalnych, czyli wyrażających subiektywny stosunek mówiącego do treści wypowiedzi, i konotowany bezokolicznik, np. pragnę wyjść.

Te orzeczenia mogą tworzyć trzy rodzaje wyrazów:
a) czasowniki typu chcieć, móc, musieć, raczyć, zamierzać;
b) czasowniki nieosobowe, które mają tylko dwie formy koniugacyjne (3. os. liczby pojedynczej czasu teraźniejszego i przeszłego), np. godzi się, należy, wypada;
c) leksemy nieodmienne (czasowniki niefleksyjne), używane w funkcji czasownika, np. można, niepodobna, nie sposób, trzeba, warto.

Autor: Tomasz Powyszyński

(Opracowane na podstawie: Wielki słownik poprawnej polszczyzny, pod red. A. Markowskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. Stamtąd pochodzi także część przykładów).

O orzeczeniu prostym czytaj tutaj.

*****************

W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów (zwłaszcza pisanych). Pozostanie ona na blogu na stałe. Dzięki temu, przy części tematów będziemy mogli odwoływać się do tych wpisów.


8 odpowiedzi do „Orzeczenie złożone”

    • Paweł Pomianek

      Jest czasownik w formie osobowej postanowiłem. To, czy postanowiłem spróbować to orzeczenie złożone, jest kwestią uznaniową, podobnie jak w większości tego typu spraw. Podsyłam link do podobnego zdania omówionego w poradni PWN: tutaj.

  1. Chlebowski

    A czy są jakieś wskazówki co do liczby orzeczenia złożonego? np. wspólne łazienka i kuchnia czy wspólna łazienka i kuchnia? babcia Halina i Magda czy Babcie Halina i Magda?

    • Tomasz Marek

      Odpowiedzi udzieliłem na analogiczne Pańskie pytanie w wątku „Orzeczenie proste”. Podejrzenie o literówkę zdaje się potwierdzać.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Tak, ma Pan rację! Faktycznie poprawna jest podana przez Pana forma. Bardzo sprytnie wybrnął też Pan z błędnej formy –…

  2. Dzień dobry! Jest taka pamiątkowa tablica na kamieniu o treści "Pamięci Wszystkim Ludziom Stowarzyszenia" - czy to jest poprawny gramatyczny…

  3. Dziękuję za szybką odpowiedź. Tak, też właśnie myślałem o tym fragmencie w partyzanckiej pieśni: "w mgle utonie próżno wzrok".

  4. Generalnie poprawną i skodyfikowaną formą (na zasadzie wyjątku od reguły) jest we mgle. Można o tym przeczytać np. tutaj w…

  5. Stosujemy zwrot "we mgle". Czy poprawna jest oboczność "w mgle"? Może dopuszczalna jest przy zmianie szyku wyrazów w zdaniu, np.:…

  6. Tak. Przyjrzałem się tematowi i myślę, że trudno byłoby znaleźć inne możliwe rozwiązanie. Końcówka tego typu nazwiska w miejscowniku ulega…

  7. Dzień dobry! Czy nazwisko Hogshire odmieni się w miejscowniku jako: Hogshirze? Dzięki piękne za pomoc!

  8. Przepraszam za tak długi czas oczekiwania na odpowiedź. Musiałem to sprawdzić we wszystkich dostępnych źródłach (co jest – wiem –…

  9. Jest to terminologia specjalistyczna i z tego, co widzę, poprawnościowcy w ramach polszczyzny ogólnej dotąd chyba się tym określeniem nie…

  10. Dzień dobry, Jaka jest poprawna nazwa dla specjalisty zajmującego się dobieraniem dawki pokarmowej dla zwierząt. Specjalista żywienia czy specjalista żywieniowy.…

Archiwa

luty 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728  

Nasze nagrania