W Małym słowniku wyrazów kłopotliwych prof. Mirosława Bańki czytamy:
opatrzność, czasem pisana wielką literą, pochodzi od dawnego przymiotnika opatrzny ‘przezorny, dbały’, który z kolei wywodzi się od czasownika opatrzyć. Podobieństwo dźwiękowe do słowa opaczność może być źródłem żartów językowych (por. tytuł książki Jeremiego Przybory, Przymknięte oko opaczności). Gorzej, gdy jest źródłem błędów ortograficznych.
Warto sobie zapamiętać, że te jakże podobne do siebie wyrazy mają w wielu kontekstach znaczenie nieomal przeciwstawne. Ja przy omawianiu tematu posłużę się nie rzeczownikami, ale przysłówkami, które wydają się częściej mylone.
Opacznie znaczy tyle co ‘na opak, odwrotnie niżby należało’.
Np. Zrozumiałem cię opacznie można by oddać inaczej: Myślałem, że masz na myśli coś dokładnie przeciwstawnego.
Wyraz *nieopacznie nie istnieje. Jest to forma błędna. Niestety, aż roi się od niego na różnych stronach (proszę sobie sprawdzić, wpisując to hasło w Google’u); zresztą, nawet Word 2010 nie podkreśla tego wyrazu jako błąd, choć powinien.
Nieopatrznie znaczy ‘z braku rozwagi, nierozważnie’.
Np. Powiedziałem to nieopatrznie można by oddać inaczej: Nie powinienem tego mówić, wyrwało mi się.
Opatrznie dziś jest już archaizmem i trudno spotkać ten przysłówek w słownikach. Został on odnotowany w pochodzącym z I połowy XIX wieku słowniku Lindego, gdzie omówiono go następująco:
Opatrznie adv. (…) z opatrywaniem, opatrując, pieczołowicie, ostrożnie, rozważnie, przezornie (…). Już opatrzniey i mędrzey sobie poczynali, a niż pierwey. (…) Dawid opatrzniey się sprawował niźli wszyscy służebnicy Saulowi. (…) Opatrznie co czynić. (…) Nieopatrznie a głupie to czynili.
Paweł Pomianek
PS A propos wyrazu opacznie polecam świetny utwór zespołu Lao Che. W przedstawionej historii rzeczywiście „wszystko było opacznie”, na opak. Może po przesłuchaniu uda się zapamiętać znaczenie wyrazu i właściwą pisownię?
Bo gdy człowiek bać się zacznie, wszystko źle robi i opacznie.
Szukałem miejsca,gdzie mógłbym napomknąć o nowym lapsusie językowym,coraz częściej obecnym w sieci.O ile błędy w formie werbalnej nie są tak zauważalne/ słyszalne,to w pisowni rażą – nie tylko purystów.Rzecz dotyczy słów zakończonych na -ą oraz -om ; jak np; płacą , kobietom .Osobiście przeraża mnie ,gdy widzę posty na popularnych stronach z wpisem typu ; płacom kobietą zamiast płacą kobietom, lub użytkowniką zamiast użytkownikom czy spotkajom z kolegom zamiast spotkają z kolegą .
Zgroza w oczy szczypie i wstyd,iż rodacy (raczej młodzież)tak kaleczą nasz język ojczysty.
Przy czym – z mojej obserwacji – zdecydowanie częściej zdarza się błąd w tę stronę: kobietom zamiast kobietą, kolegom zamiast kolegą. W drugą chyba jednak rzadziej.
Bywałem na różnych portalach kontaktowych i muszę ze smutkiem stwierdzić, że członkowie (i członkienie) na swoich stronach popełniają omawiane błędy ortograficzne w obydwie strony, aczkolwiek chyba rzeczywiście nieco częściej w stronę wskazaną, przez pana Pomianka.
Muszę także dodać, Greenhorn, że niestety te i inne lapsusy językowe przytrafiają się Polakom niezależnie od ich wieku.
Panie często znieważają naszę płeć nazywając nas „męszczyznami”. Z serdecznym pozdrowieniem
Krzysztof
To akurat bardzo ważna kwestia. Ostatnio się zastanawiałem nad tym słowem i mi ono nie pasowało: OPACZNIE – na opak. NIEOPACZNIE – nie na opak, nie odwrotnie … całkowity brak sensu. Ale Internet mówił, że to słowo jest dobre, znaczy się wszyscy je stosowali. Ale tak to już jest, że w Internecie (to słowo powinno się pisać wielką literką i warto o tym napisać) może pisać każdy, nawet ten, który nie zna podstaw języka polskiego 🙁
Skoro napisaliście, że Word nie podkreśla błędnego słowa NIEOPACZNIE (zresztą moja przeglądarka też nie), to ja od siebie dorzucę takie przykłady:
NIENAJLEPSZY, NIENAJGORSZY – oczywiście powinniśmy napisać NIE NAJLEPSZY, NIE NAJGORSZY, ale Word twierdzi inaczej…
Wprawdzie, całe szczęście, większość pisze te zwroty poprawnie, jednakże pomyślałem, że warto o tym wspomnieć.
Pozdrawiam
Szanowny Panie,
dziękuję za Pańskie ważne komentarze – ten i poprzedni. Dodam, że intensywnie myślę nad formą, w jakiej mógłbym odpowiedzieć na Pańskie wątpliwości przedstawione w poprzednim komentarzu. Forma pisemna nie wydaje mi się adekwatna, dlatego tyle to trwa.
Pozdrawiam,
Paweł Pomianek