Opacznie, nieopatrznie i opatrznie

W Małym słowniku wyrazów kłopotliwych prof. Mirosława Bańki czytamy:

opatrzność, czasem pisana wielką literą, pochodzi od dawnego przymiotnika opatrzny ‘przezorny, dbały’, który z kolei wywodzi się od czasownika opatrzyć. Podobieństwo dźwiękowe do słowa opaczność może być źródłem żartów językowych (por. tytuł książki Jeremiego Przybory, Przymknięte oko opaczności). Gorzej, gdy jest źródłem błędów ortograficznych.

Warto sobie zapamiętać, że te jakże podobne do siebie wyrazy mają w wielu kontekstach znaczenie nieomal przeciwstawne. Ja przy omawianiu tematu posłużę się nie rzeczownikami, ale przysłówkami, które wydają się częściej mylone.

Opacznie znaczy tyle co ‘na opak, odwrotnie niżby należało’.
Np. Zrozumiałem cię opacznie można by oddać inaczej: Myślałem, że masz na myśli coś dokładnie przeciwstawnego.

Wyraz *nieopacznie nie istnieje. Jest to forma błędna. Niestety, aż roi się od niego na różnych stronach (proszę sobie sprawdzić, wpisując to hasło w Google’u); zresztą, nawet Word 2010 nie podkreśla tego wyrazu jako błąd, choć powinien.

Nieopatrznie znaczy ‘z braku rozwagi, nierozważnie’.
Np. Powiedziałem to nieopatrznie można by oddać inaczej: Nie powinienem tego mówić, wyrwało mi się.

Opatrznie dziś jest już archaizmem i trudno spotkać ten przysłówek w słownikach. Został on odnotowany w pochodzącym z I połowy XIX wieku słowniku Lindego, gdzie omówiono go następująco:

Opatrznie adv. (…) z opatrywaniem, opatrując, pieczołowicie, ostrożnie, rozważnie, przezornie (…). Już opatrzniey i mędrzey sobie poczynali, a niż pierwey. (…) Dawid opatrzniey się sprawował niźli wszyscy służebnicy Saulowi. (…) Opatrznie co czynić. (…) Nieopatrznie a głupie to czynili.

Paweł Pomianek

PS A propos wyrazu opacznie polecam świetny utwór zespołu Lao Che. W przedstawionej historii rzeczywiście „wszystko było opacznie”, na opak. Może po przesłuchaniu uda się zapamiętać znaczenie wyrazu i właściwą pisownię?


6 odpowiedzi do „Opacznie, nieopatrznie i opatrznie”

  1. Greenhorn1964

    Szukałem miejsca,gdzie mógłbym napomknąć o nowym lapsusie językowym,coraz częściej obecnym w sieci.O ile błędy w formie werbalnej nie są tak zauważalne/ słyszalne,to w pisowni rażą – nie tylko purystów.Rzecz dotyczy słów zakończonych na -ą oraz -om ; jak np; płacą , kobietom .Osobiście przeraża mnie ,gdy widzę posty na popularnych stronach z wpisem typu ; płacom kobietą zamiast płacą kobietom, lub użytkowniką zamiast użytkownikom czy spotkajom z kolegom zamiast spotkają z kolegą .
    Zgroza w oczy szczypie i wstyd,iż rodacy (raczej młodzież)tak kaleczą nasz język ojczysty.

    • Paweł Pomianek

      Przy czym – z mojej obserwacji – zdecydowanie częściej zdarza się błąd w tę stronę: kobietom zamiast kobietą, kolegom zamiast kolegą. W drugą chyba jednak rzadziej.

      • Krzysztof Wysocki

        Bywałem na różnych portalach kontaktowych i muszę ze smutkiem stwierdzić, że członkowie (i członkienie) na swoich stronach popełniają omawiane błędy ortograficzne w obydwie strony, aczkolwiek chyba rzeczywiście nieco częściej w stronę wskazaną, przez pana Pomianka.
        Muszę także dodać, Greenhorn, że niestety te i inne lapsusy językowe przytrafiają się Polakom niezależnie od ich wieku.
        Panie często znieważają naszę płeć nazywając nas „męszczyznami”. Z serdecznym pozdrowieniem
        Krzysztof

  2. Mateusz Chomicki

    To akurat bardzo ważna kwestia. Ostatnio się zastanawiałem nad tym słowem i mi ono nie pasowało: OPACZNIE – na opak. NIEOPACZNIE – nie na opak, nie odwrotnie … całkowity brak sensu. Ale Internet mówił, że to słowo jest dobre, znaczy się wszyscy je stosowali. Ale tak to już jest, że w Internecie (to słowo powinno się pisać wielką literką i warto o tym napisać) może pisać każdy, nawet ten, który nie zna podstaw języka polskiego 🙁

    Skoro napisaliście, że Word nie podkreśla błędnego słowa NIEOPACZNIE (zresztą moja przeglądarka też nie), to ja od siebie dorzucę takie przykłady:

    NIENAJLEPSZY, NIENAJGORSZY – oczywiście powinniśmy napisać NIE NAJLEPSZY, NIE NAJGORSZY, ale Word twierdzi inaczej…

    Wprawdzie, całe szczęście, większość pisze te zwroty poprawnie, jednakże pomyślałem, że warto o tym wspomnieć.

    Pozdrawiam

    • Paweł Pomianek

      Szanowny Panie,

      dziękuję za Pańskie ważne komentarze – ten i poprzedni. Dodam, że intensywnie myślę nad formą, w jakiej mógłbym odpowiedzieć na Pańskie wątpliwości przedstawione w poprzednim komentarzu. Forma pisemna nie wydaje mi się adekwatna, dlatego tyle to trwa.

      Pozdrawiam,
      Paweł Pomianek

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

lipiec 2013
N P W Ś C P S
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031  

Nasze nagrania