Teksty publicystyczne

---

• 7 sierpnia 2024

  Złota polska wspinaczkini – to brzmi dumnie

  Złota polska wspinaczkini – to brzmi dumnie …za to niekoniecznie dumnie brzmi „złota polska wspinaczka”. Chyba że mowa o dyscyplinie. Dzisiejsze złoto olimpijskie Aleksandry Mirosław to dobry moment, by pomyśleć o szczęśliwiej sformułowanym feminatywie od męskiego wspinacza.

• 7 kwietnia 2024

  Nie lubię określenia „gamingowe”. Dlaczego nie po prostu „growe”?

  Jednym z powodów, dla których tak chętnie wplatamy do polszczyzny angielskie wyrazy, jest ich lakoniczność i zwięzłość, a często także klarowność. I na takie zapożyczenia należy patrzeć przychylnie. Ale wyraz gamingowe (4 sylaby, z czego 2 z wydłużonym i) wspomnianych cech po prostu nie ma. Istnieje właściwie tylko jeden powód, dla którego gamerzy czy – jak kto woli – zapaleni gracze, miłośnicy gier komputerowych, tak lubią ten wyraz…

• 19 lutego 2023

  Po Super Bowl. Czyżby zniknął potworek językowy „podanie niekompletne”?

  Podczas zeszłoniedzielnej relacji z Super Bowl LVII w polskiej telewizji ani razu nie wyłapałem rażącego określenia „podanie niekompletne”. Mam wrażenie, że z roku na rok, gdy polscy komentatorzy footballu krzepną i bardziej obywają się z językiem komentarza sportowego tej dyscypliny w polskich warunkach, to wyrażenie zaczyna ustępować promowanym przeze mnie od dawna określeniom, jak: podanie niecelne, podanie nieudane czy po prostu podanie niezłapane.

• 19 listopada 2020

  Wyraz pocisnąć. Co oznacza?

  Na stronach sjp.pwn.pl jak co roku trwa konkurs na Młodzieżowe Słowo Roku. A ja, korzystając z okazji, chcę wrócić do wyrazu wyróżnionego w plebiscycie z roku 2017 – mianowicie: pocisnąć. Znam bowiem ten wyraz w całkowicie innym znaczeniu od przedstawionego. W Galerii Młodzieżowych Słów Roku PWN czytam następującą definicję: Znaczy tyle, co posłużyć się celną ripostą, zgasić kogoś swoim komentarzem. […]

• 18 września 2020

  Wielka litera w zaimkach przy content marketingu

  W pewnej zamkniętej grupie na Facebooku dla redaktorów i korektorów wziąłem kiedyś udział w zażartej dyskusji na ten temat. Okazało się bowiem, że część redaktorów używanie wielkiej litery w zaimkach Cię, Ty, Tobie w content marketingu, w artykułach, a nawet w dyskusjach w mediach społecznościowych uważa za błąd językowy. Punktem wyjścia było właściwie to, że Ty pisane wielką literą staje […]

• 24 lutego 2020

  Ucha, fochy, tarapaty – recenzja

  W kolejnej godnej uwagi publikacji PWN-u Agata Hącia pisze o języku z pasją i humorem.

• 13 listopada 2019

  Czy warto korzystać z wyrazów i określeń obcojęzycznych?

  Kilka dni temu, odpowiadając na pytanie czytelnika, pisałem o tym, czy warto odmieniać wyrazy obcojęzyczne. Uznałem, że przy tej okazji warto omówić kwestię bardziej podstawową: czy w ogóle należy korzystać z tego typu określeń i włączać je do polszczyzny. Robię to dziś – w osobnym artykule. W tekście na stronach Rady Języka Polskiego pochodzącym z 2001 r., czytamy: Prawie każdy […]

• 28 czerwca 2019

  O polszczyźnie da się pisać porywająco! Recenzja 497 błędów Łukasza Mackiewicza

  Już po kilkudziesięciu stronach lektury 497 błędów miałem pewność, że książka Łukasza Mackiewicza, właściciela eKorekta24.pl, trafi do trójki moich ulubionych, najbardziej atrakcyjnie napisanych książek na temat polszczyzny. Niezwykle ambitnego zadania podjął się autor, który na przeszło 450 stronach swojego opracowania próbuje pokazać czytelnikowi niemal całe spektrum błędów językowych. Wprawdzie sam we wstępie zaznacza, że w przypadku podziału błędów da się […]

• 10 maja 2019

  Temperówka – jak określa się ją w różnych regionach Polski (wypowiedzi Czytelników)

  Bardzo duży odzew naszych Czytelników na Facebooku wywołał niedawny wpis Ostrzynka czy temperówka?. Użytkownicy podzielili się z nami tym, jak przyrząd, który słownikowo nazywamy temperówką, określa się na ich terenach. Wiele określeń jest twórczych, a niektóre zapewne zaskoczą gros Polaków niemieszkających w danym regionie. Poniżej wklejamy większość wypowiedzi, jakie opublikowano. Dla porządku zbierzmy sobie na koniec wszystkie terminy (naliczyłem ich […]

• 29 kwietnia 2019

  Ucha, fochy, tarapaty – premiera PWN

  PWN wydaje kolejną ciekawie zapowiadającą się pozycję językową. Poniżej krótka informacja o nowej książce. Za jakiś czas na Językowych Dylematach ukaże się również jej recenzja. Ta książka jest skutkiem zaangażowania w tematykę poprawności językowej wielu osób – Agaty Hąci, językoznawczyni od lat występującej w Polskim Radiu jako ekspertka, oraz słuchaczy niestrudzenie pytających o poprawność językową. Spośród kilku tysięcy takich pytań […]

• 17 lutego 2019

  Czteroletni Dominik – zabawne językowe potknięcia i osobliwości

  Język czterolatka to zawsze skarbnica zabawnych powiedzeń, ale też i genialnych skojarzeń odsłaniających pokrewność wyrazów. Nasze najmłodsze dziecko, Dominik, ma już prawie cztery i pół roku, a ja już od pewnego czasu zabieram się za kolejny wpis na temat rozwoju jego języka. Ważny dla mnie, bo język cztero-, czteroipółlatka rozwija się jeszcze dynamicznie, jest pełen ciekawych stwierdzeń i zabawnych potknięć. […]

• 30 grudnia 2018

  …iż nad wolą Pana. Czy dziś w języku znajdziemy podobne użycia przyimka nad?

  Jest taka mało znana kolęda z XVI w. pt. Pan Bóg wszechmogący, o bardzo wpadającej w ucho linii melodycznej. Aż dziw, że tak mało popularna. Może powodem tego jest fakt, że zawiera ona – z dzisiejszego punktu widzenia – bardzo wiele archaizmów, a kolędy, które śpiewamy w okresie Bożego Narodzenia w kościołach i przy wigilijnym stole, są z reguły młodsze. […]

• 17 grudnia 2018

  „Dzbanie” to takie nasze aramejskie „Raka”

  Jak pewnie większość stałych Czytelników Językowych Dylematów wie, w ostatnich dniach został rozstrzygnięty kolejny organizowany przez PWN plebiscyt na młodzieżowe słowo roku, w którym w tym roku zwyciężyło słowo „dzban” – na określenie osoby mało inteligentnej lub takiej, która w danym momencie inteligencją nie zgrzeszyła. Gdy czytałem różne definicje tego wyrazu pochodzące od zgłaszających to słowo do plebiscytu, a przytoczone […]

• 5 września 2018

  Jak powstają słowa. Pogotowie

  Pogotowie wywodzi się w prostej linii ze staropolskiej konstrukcji przysłówków-okoliczników sposobu, które są w istocie rzeczownikami. Była to (i nadal jest) cecha nierzadka. Tworząc pogotowie, które jest współczesnym rzeczownikiem, historia zatoczyła pełne koło. W języku jest obecna cała grupa okoliczników sposobu będących dziś idiomami mającymi swoje źródło w staropolszczyźnie. W tych wyrażeniach w miejscu przysłówka stoją… rzeczowniki. Jak to? – […]

• 15 lipca 2018

  Rusycyzmy prawdziwe i mniemane

  W codziennej polszczyźnie znajduje się wiele rusycyzmów. Niektóre są tak rozpowszechnione, że o ich obcym pochodzeniu nawet nie myślimy. Nad kilkoma z nich zastanówmy się teraz. póki co = ‘na razie’, centralny = ‘główny’, np. dworce kolejowe mają nazwy: Poznań Główny, Kraków Główny, ale Warszawa Centralna, głównodowodzący = ‘wódz naczelny’, iść za czymś = ‘iść po coś’, zwrot w zasadzie […]

• 21 czerwca 2018

  Słowa o zmienionym znaczeniu. Zboże, musieć, dziad, dziéwka, kobieta

  Podobno polszczyzna w ciągu ostatnich kilku wieków zmieniała się mniej niż większość innych języków europejskich.  Prof. Miodek wyraził przekonanie, że Polak współczesny bez trudu zrozumiałby średniowiecznego rodaka. No nie wiem… Wiele słów zmieniało znaczenie w czasie. Czy dzisiejszy Polak miałby świadomość faktu, że słyszane pojęcia znaczą co innego niż w zamyśle średniowiecznego mówcy? Skąd miałby wiedzieć, że jego słowa też […]

• 17 czerwca 2018

  Relikty po r zgłoskotwórczym. Naparstek, pierścień i rżysko

  Język żyje, ewoluuje. Rodzą się nowe słowa, niektóre zmieniają znaczenie, a inne zostają zapomniane.  Ale czasem zdarza się, że nie zanikają całkowicie; pozostawiają ślad po sobie w jakimś innym, pochodnym wyrazie, który ocalał, przetrwał śmierć źródłosłowu. Kiedyś, w języku starosłowiańskim, istniały spółgłoski zgłoskotwórcze (sylaba wtedy obywała się bez samogłoski). Należało do nich ŕ (miękkie r). I dziś r zgłoskotwórcze istnieje […]

• 10 maja 2018

  Jak powstają słowa. Fiakier i dorożka

  Co łączy fiakra z hemoroidami i syfilisem? Czy fiakier i dorożka oznaczają dokładnie to samo? „Fiakier” to irlandzkie imię pochodzenia celtyckiego, które oznacza ‘króla, wodza w bitwie’. Kiedyś było ono w Irlandii bardzo popularne; jedna z legend przypisuje je założycielowi dynastii królów Munsteru [1]. W wykazach świętych Kościoła istnieje jeden św. Fiakier – pustelnik z Brie, który zmarł ok. 670 […]

• 19 kwietnia 2018

  janusze, nie Janusze!

  Rozpoczynanie tytułu od małej litery jest na tej stronie absolutnym wyjątkiem; czynię to tutaj dla zobrazowania, jak ważny jest to temat: nie obrażajmy ludzi o imieniu Janusz, janusze niekoniecznie są Januszami (a nawet statystycznie nazywają się tak stosunkowo rzadko). Określenie janusz zyskało popularność w ostatnich latach i – najkrócej mówiąc – oznacza ono tyle, co: ‘ignorant, dyletant, uosobienie obciachu’. W […]

• 13 kwietnia 2018

  Przyczynek do „Witam!” inicjującego e-mail

  Tomasz Marek ● Poniższą analizę przeprowadziłem w ramach mojej prywatnej batalii o zalegalizowanie wreszcie i tak rozpowszechnionego w e‑mailach zwrotu inicjacyjnego „Witam!”. Proszę ją traktować jako głos w dyskusji. Ludziom światłym, znającym historię języka i procesy w nim zachodzące, nie trzeba przypominać o roli literatury w jego kształtowaniu. Źródła pisane są świadectwem, jak się mówi (mówiło) w danym czasie, ale […]

---