Teksty publicystyczne

---

• 27 marca 2018

  Co to znaczy, że Jezus wyszedł, „sam dźwigając krzyż”?

  Rzadko na Językowych Dylematach nawiązuję do kwestii związanych z religią czy teologią (pomimo tego, że z wykształcenia jestem nie tylko polonistą, ale także teologiem). Czas Wielkiego Tygodnia wydaje się jednak wyjątkowo odpowiednim momentem do tego, by nieobszerną analizę na pograniczu językoznawstwa i teologii zaproponować. „A On sam dźwigając krzyż wyszedł na miejsce zwane Miejscem Czaszki, które po hebrajsku nazywa się […]

• 12 marca 2018

  Błędy wskazywane w dawniejszych i współczesnych opracowaniach poprawnościowych

  Izabela Wieczorek • Na jakie typy błędów zwracają uwagę poszczególni autorzy? Gwara, regionalizmy i dialektyzmy Współcześnie zauważam tendencję do chęci całkowitego wyzbywania się w wymowie wyrazów wskazujących na posługiwanie się dialektem czy regionalizmami. Jak jednak zapewnia Paulina Mikuła w swoim opracowaniu poprawnościowym pt. „Mówiąc inaczej”, gwara nie jest czymś, czego należałoby się wstydzić. A przecież niektórzy z nas dialektem czy […]

• 12 lutego 2018

  Umyślne zastosowanie błędu językowego w tekstach literackich

  Izabela Wieczorek • Tak jak zostało to polecone uczestnikom olimpiady dot. tematu „Polowanie na byki”, spróbuję omówić przykłady prozy polskiej lub polskich tłumaczeń autorów zagranicznych, gdzie, jak mniemam, specjalnie użyto niepoprawnych form językowych. W kryminale Zygmunta Miłoszewskiego „Ziarno prawdy” czytelnik znajduje wypowiedź: „Poszłem na policję, żeby może się dowiedzieli, bo on bywał i w Tarnobrzegu, i w Zawichoście, i w Dwikozach, […]

• 2 lutego 2018

  Relikt dawnych wierzeń. Wyraj

  Wszyscy znamy słowo wyraj jako ‘miejsce odpoczynku, odpoczynek’ [SJP PWN]. Pół wieku temu było to słowo młodzieżowe. Starsi z czytelników lub oczytani w literaturze pięknej kojarzą wyraj jako ‘ciepłe kraje, do których odlatują ptaki na zimę’ tudzież sam ‘odlot ptaków’, ale mało kto wie, jak starożytną – kulturową i religijną – historię ma to słowo. Według wierzeń słowiańskich Wyraj to […]

• 19 stycznia 2018

  Błędy językowe we współczesnej polszczyźnie. Klasyfikacja w ujęciu S. Garczyńskiego

  Izabela Wieczorek • Błąd językowy jest pojęciem dość ogólnym, a na jego istotę i występowanie składa się duża liczba czynników. Z tego łatwo można wyciągnąć wniosek, że istnieją różne rodzaje błędów językowych, zależne od mnogiej liczby aspektów, m.in. od czasu, podmiotowości czy jego skutków. Kolejnym istotnym czynnikiem w definiowaniu błędu językowego jest też obszar lub lepiej ujmując, sfera, w której taki […]

• 10 stycznia 2018

  Jak powstają słowa. Tężyzna

  Każdy człowiek, choćby jako dziecko, wymyśla nowe słowa. Zwykle ich zasięg jest ograniczony do kręgu rodziny lub znajomych, a żywot nie trwa długo. Neologizmy wymyślają też pisarze i te – bywa – pozostają w języku. Kochanowski wprowadził do języka polskiego złożenia typu: wiatronogi, złotooka, białoskrzydła. Inni stworzyli postacie, które stały się źródłem rzeczowników pospolitych, jak: hamletyzowanie, dulszczyzna, lowelas, szowinizm czy […]

• 18 grudnia 2017

  Z historii języka: staropolskie imiona męskie

  Główne źródła dla staropolskich imion męskich to: prasłowiańszczyzna, nieliczne wpływy niemieckie, a w końcu święci chrześcijańscy obcego pochodzenia. Polszczyzna odziedziczyła z prasłowiańskiego kilka typów imion osobowych. Jako najbardziej charakterystyczne na czoło wysuwają się tutaj imiona dwuczłonowe upamiętniające życzenia rodziców pod adresem dziecka, np. Bogumił ‘aby był miły Bogu’, Bolesław ‘aby zyskał sobie wiele (bole:  „wiele”) sławy’. Zabytki językowe doby staropolskiej […]

• 4 grudnia 2017

  Czas zaprzeszły – czy to tylko historia?

  Podczas nauki szkolnej zapewne wszyscy dowiedzieliśmy się, że język polski zna trzy czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Tak też twierdzą popularne współczesne gramatyki. Czy to prawda? Większości z Państwa wiadomo, że czasów gramatycznych w językach obcych jest więcej niż w polskim. Historycznie rzecz ujmując, czasów w języku polskim, czy raczej starosłowiańskim, również było znacznie więcej. Stały się one podłożem rozwoju […]

• 14 listopada 2017

  Jak powstają słowa. Dworzec i вокзал [wokzał]

  Co łączy dworzec i warszawską ulicę Foksal z londyńską dzielnicą Vauxhall? Dzieje powstawania jakiegoś pojęcia niełatwo jest odtworzyć, zwłaszcza gdy jest to wyraz dawny, powstały przed erą pisma. Śledzenie, jak pewna zbitka fonemów nabiera znanego nam dziś sensu, jest pasjonujące. Dróg do nowego słowa lub znaczenia jest wiele. Zdarza się, że pewne pojęcia istnieją w języku, ale tracą rację bytu […]

• 10 października 2017

  Tata, nie widziałeś intelnetu mamy? Wypowiedzi moich synów

  – Gdzie jest Piotruś marzeń? – pyta trzyletni Dominik o swojego o dwa lata starszego brata. Formułowanie wniosków, budowanie wyrazów, ciekawy szyk zdań – to wszystko u moich dzieci jest dla mnie niezmiennie fascynujące. Ciekawe jest choćby to, że pięcioletni syn używa formy „przyszłem”, a młodszy, trzylatek, mówi „przyszedłem”. Ale ten ostatni to jakiś taki w ogóle kulturalny wyjątkowo: używa […]

• 16 sierpnia 2017

  Z historii języka: dykcja ludzi Odrodzenia, czyli jak mówił Jan Kochanowski

  Tomasz Marek ● Szanowni Państwo – sensacja! Jedyne w sieci spotkanie z XVI-wieczną polską wymową! Na podstawie wskazówek prof. St. Urbańczyka, zawartych w specjalnym numerze Języka Polskiego (XXXIII) z 1953 r., postarałem się (nieudolnie – nie jestem aktorem ni lektorem zawodowym) odtworzyć dla Państwa TREN IV Jana Kochanowskiego w brzmieniu, jakie najprawdopodobniej wypłynęłoby z ust Mistrza z Czarnolasu. Mnie, człowiekowi […]

• 17 lipca 2017

  Z historii języka: krewni i powinowaci

  Rok temu badałem, jakimi zwrotami i tytułami posługiwali się nasi przodkowie w rozmowie między sobą (zobacz artykuł: Zwroty adresatywne). Ten artykuł może być traktowany jako jego kontynuacja – kontakty pomiędzy członkami rodziny były żywe i nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa w rozmowie między nimi oraz o nich były bardzo istotne. Miały też znaczenie w aktach prawnych. Wszystkie zamieszczone poniżej informacje […]

• 7 lipca 2017

  Najstarsze zapisane polskie słowo raz jeszcze

  Przed zdaniem z Księgi henrykowskiej AD 1268 i przed powstaniem domniemanej kroniki z opisem bitwy legnickiej (po 1241 r.) istnieje jeszcze starszy (AD 1233) dokument zawierający zapisany wśród łacińskich słów… polski rzeczownik pospolity. Nie zgadniesz, jaki! To słowo to gonitwa. Tak, nie mylę się: ‘Item precipimus, quod omnes, cuiucque sint condicionis, decimam ex integro solvant in gonythwam, licet sint aratores […]

• 20 czerwca 2017

  Gorze! Czy to najdawniej zapisane polskie słowo?

  Panuje opinia, że najstarsze zdanie w języku polskim pochodzi z Księgi henrykowskiej (AD 1268): ‘Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai’ (w transkrypcji: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj!”). Czy to prawda? Pamiętają Państwo zapewne frazę ekspresywną „O, gorze mi, gorze!”, nierzadko stosowaną w archaizowanych przekładach (np. Eurypides, Hyppolytos uwieńczony), ale i w rodzimej literaturze (Sienkiewicz, Krzyżacy). Wielu okrzyk […]

• 7 czerwca 2017

  O książce „Edytorstwo” Łukasza Garbala zdań kilka

  Dla osób zajmujących się na co dzień edytorstwem lub planujących się tym zawodowo zajmować niewątpliwie lektura obowiązkowa. Dla redaktorów i korektorów źródło wielu cennych refleksji. Nie jest to może lektura bezpośrednio związana z tematyką strony, bo my zajmujemy się redakcją i korektą tekstów pisanych na świeżo i bieżącymi dylematami językowymi, podczas gdy wspominana publikacja Edytorstwo. Jak wydawać współczesne teksty literackie […]

• 15 maja 2017

  Traktat o kucaniu

  Wielkopolanie mogą kucać, zarówno leżąc czy siedząc, jak i stojąc czy chodząc – w przeciwieństwie do reszty Polaków, którzy jak kucają, to siedzą w kucki. Jakim cudem? Poczytaj! Rzeczownik kucki, pomimo że Wikisłownik przedstawia go jako odmienny (wzbogacając go o l.p., czego ogół słowników nie zna), wg SJP PWN ma tylko jedną (obok M l.mn.) formę deklinacyjną: dopełniacz l.mn. stosowany […]

• 17 stycznia 2017

  Wypowiedź dialogowa a narracja odnosząca się do zachowania osoby mówiącej oraz innej osoby

  Wypowiedź dialogową jednej postaci – wraz z uwagami narratora, odnoszącymi się do tej wypowiedzi lub zachowania osoby mówiącej – należy składać w ciągu, niezależnie od długości (Wolański, Edycja tekstów, s. 334). Lubią się na tę zasadę powoływać redaktorzy i korektorzy tekstów, czasami niepomiernie rozwijając jej obowiązywanie, tak że pomiędzy dwie wypowiedzi jednego bohatera chcieliby niekiedy wsunąć bardzo długi opis zawierający […]

• 12 grudnia 2016

  Istna sodoma i gomora! O frazeologizmach fraz kilka

  Podobnie jak pan Jourdain mówił prozą, nic o tym nie wiedząc, tak my wszyscy mówimy frazeologizmami, często nie zdając sobie z tego sprawy. Skutki tego faktu są pozytywne, ale niosą zagrożenia. Najpierw wymienię pozytywy: Nasza mowa jest żywa i ciekawa; przyciąga uwagę słuchaczy. Skrótowo komunikujemy złożone treści, korzystając ze wspólnego zasobu kulturowego. Zagrożeń jest więcej: Ryzykujemy niezrozumienie na skutek różnicy […]

• 6 listopada 2016

  Legiony, chłopcy i drzewca

  Zagadkowa (również gramatycznie) Szara piechota Któż nie zna pieśni legionowej Szara piechota! Ejże! Czy na pewno jest to pieśń legionowa? O jej pochodzenie i historię spierano się już w 1935 roku. Podobno pierwowzorem tekstu był wiersz (z roku 1914 lub 1915 – data jest sporna) Ułani Beliny [6] (Władysław Belina był dowódcą 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich w latach 1914–1917) […]

• 13 kwietnia 2016

  Piothlu, jebu i nuna, czyli o języku półtorarocznego Dominika

  Pisałem na Językowych Dylematach na temat rozwoju języka swoich starszych dzieci. Ostatnio bardzo ciekawe zmiany zachodzą w mowie naszego najmłodszego, niewiele ponad półtorarocznego syna Dominika. Chciałem się w związku z tym podzielić kilkoma spostrzeżeniami. Przede wszystkim u Dominika możemy obserwować ostatnio znaczący skok językowy. Mówi więcej, niż mówił w podobnym wieku jego brat (Piotruś), stylem, zaangażowaniem, starannością w wypowiadaniu niektórych […]

---