Zmiany są rewolucyjne bardziej w tym sensie, że od wielu lat nie mieliśmy garści zmian tak znaczących wchodzących w życie w pakiecie. Ale tak naprawdę w większości zmiany upraszczają, ujednolicają pisownię i wykluczają wyjątki. Lub dopuszczają praktykowane już różnorodności.
W swoim Komunikacie Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN z 10 maja 2024 r. RJP uporządkowała nowe reguły w 11 punktach, przy czym niektóre mają kilka podreguł. Najważniejsza rzecz, która nasuwa mi się po zapoznaniu się (już zresztą kilkakrotnym) z tym zestawieniem, jest jedna: po 1 stycznia 2026 r. będziemy krócej zastanawiać się nad tym, jak coś napisać, ponieważ reguły w wielu miejscach są klarowne i ujednolicające, w innych zaś wprowadzają do normy warianty, które w uzusie już wypierają stare.
To bardzo mądre podejście językoznawców normatywistów. Jeśli pojawia się i z czasem upowszechnia się nowa forma, należy ją najpierw wprowadzić do normy jako fakultatywną względem starej, żeby nie dokonywać nienaturalnego cięcia i nie stygmatyzować bardziej konserwatywnych uczestników języka. Z czasem, gdy pokolenie wychowa się już na nowej formie – dla uproszczenia i uporządkowania można się starej formy pozbyć.
Tak jest np. w przypadku punktu 4.:
Ustanowienie pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na »świadomą pisownię rozdzielną«.
Przypomnijmy, że wcześniejsza reguła (ujednolicająca pisownię imiesłowów o znaczeniu czasownikowym i przymiotnikowym) została wprowadzona niespełna 30 lat temu – z zastrzeżeniem, że imiesłowy o znaczeniu czasownikowym można jednak nadal pisać po staremu (rozdzielnie). Teraz czas na ostateczne cięcie.
Z kolei w innych przypadkach wprowadza się alternatywne, równorzędne formy, ponieważ występują one w praktyce, np.:
7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:
– z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
– z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
– rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.9. b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.
miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;
superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;
ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;
ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.
Co jeszcze bardzo mi się podoba? Punkt 8 c) i d)
c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np.
ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np.
Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
Ależ to uprości życie! Koniec zastanawiania się, rozmyślania, interpretowania!
A oto inne przykłady reguł ujednolicających:
2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).
10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.
nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie;
nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka;
quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np.
niby-Polak, quasi-Anglia.
Ciekawe to było w polszczyźnie, że wszystkie przedrostki pisało się łącznie z wyrazami, a akurat niby- i quasi- były wyjątkami. Likwidujemy je. I bardzo dobrze.
W punkcie 2. została z kolei zaplanowana zmiana, na którą od dawna w pewnym sensie czekaliśmy. Koniec dumania nad tym, czy mowa tutaj na pewno o egzemplarzu, czy jednak o marce!
Inne ujednolicenie, już nieco bardziej ekstrawaganckie, mamy w punkcie 11.:
11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie– z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.
nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.
Cóż, formy nienajlepiej, nienajstaranniej wyglądają mi na razie co najmniej głupio. A Word (każdy sprzed 2026 r.) z uporem maniaka będzie nam to wszystkim „poprawiał” na dawną formę. Doda to pracy nam, redaktorom (będzie trzeba sporo dodatkowej uwagi i wyczulenia na tę kwestię). Nie zauważyłem, żeby te starsze formy sprawiały kłopot (ale może dlatego, że ja pracuję głównie w Wordzie, a tam automat to rozdziela; nie przeprowadzałem natomiast szczegółowych obserwacji rozmów na komunikatorach internetowych czy postów w mediach społecznościowych).
Wymieniłem chyba większość wprowadzonych zmian, z takich najważniejszych chciałbym jeszcze wskazać wymienioną w punkcie 1.
1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowianin.
Po więcej odsyłam na stronę rjp.pan.pl, gdzie znajdziecie komunikat, a co najważniejsze załącznik nr 1, który wymienia całą listę zmian.
Dla redaktorów to wszystko szczególnie ważne, bo nie tylko w pewnych kwestiach będziemy się musieli przeuczyć (choć moim zdaniem będzie łatwiej, a nie trudniej), ale też – musimy ustalić z przełożonymi w wydawnictwach, w których pracujemy, na ile wcześniej w redagowanych tekstach mamy stosować już nową ortografię, bo przecież proces wydawniczy trwa często kilka miesięcy, a książki datowane na rok 2026 powinny zawierać już nowe reguły…
– Paweł Pomianek
O reformie przeczytaj także:
Zmiany w ortografii 2026. Zmiana w pisowni z cząstką -bym, -byś, -by – pytanie czytelnika
