Językowe dylematy

  • Skąd wzięło się określenie stłuc kogoś na kwaśne jabłko

    Dlaczego możemy stłuc kogoś akurat na kwaśne jabłko, a nie na inne? I co dokładnie oznacza ten frazeologizm? Podstawowe znaczenie jest niekontrowersyjne. To, że ktoś stłukł lub sprał kogoś na kwaśne jabłko, oznacza po prostu – jak definiuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN – że ‘ktoś zbił kogoś bardzo mocno’. Ale dlaczego akurat na jabłko kwaśne? By wyjaśnić, jak rozumiano […]

  • Co znaczy, że coś uszło komuś płazem

    Niektórzy sądzą, że płaz, o którym mowa w przywołanym frazeologizmie, to np. salamandra czy żaba, czyli jakiś przedstawiciel gromady zwierząt o tej nazwie. Nic bardziej mylnego, chodzi tu o wyraz mający całkiem inne znaczenie i generalnie nieużywany już dziś w polszczyźnie. Frazeologizm ten oznacza, że komuś coś się upiekło, uszło na sucho – zasłużył na karę, ale go ominęła, bo […]

  • Liczebnik oboje. Wybór formy orzeczenia

    W tym artykule chcę się skupić na kolejnej kwestii dotyczącej formy oboje, a mianowicie – odmiany wyrazów, z którymi ten liczebnik występuje, oraz wyboru formy orzeczenia. Zależą one od znaczenia wyrazów, do których liczebnik się odnosi.

  • Zarażony czy zakażony? Sprawdź poprawne nazewnictwo!

    W mediach mówi się zarówno o zarażonych, jak i o zakażonych. Jaka jest poprawna terminologia? Czytaj dalej, aby nie popełnić błędu.

  • Kiedy „w chwili gdy”, kiedy „w chwili, gdy”. Cofanie przecinka

    Z wielką przyjemnością podsuwam Państwu wywód na temat cofania przecinka, który przysłał mi nasz stały Czytelnik p. Witold. Mało temu tematowi poświęcaliśmy dotąd miejsca na Językowych Dylematach, a kwestia jest ciekawa i warta zauważenia. Pod refleksją pana Witolda – parę słów ode mnie. Naszą korespondencję publikuję rzecz jasna za zgodą interlokutora. Dzień dobry, dzisiaj pozwolę sobie na podzielenie się z […]

  • Obaj – obie – oboje. Czy można używać zamiennie?

    Redagując książki, zauważam, że właściwie większość autorów ma problem z wyborem spośród podanych w tytule form tej właściwej, a dokładniej mówiąc, nie do końca rozumie, kiedy wolno zastosować formę oboje. Jest ona wyraźnie nadużywana i stosowana niepoprawnie. Najczęściej z błędnym użyciem tej formy spotykam się wówczas, gdy zdanie dotyczy dwóch mężczyzn. Krzysztof i Michał umówili się na dwudziestą. Oboje* przyszli […]

  • Czy polszczyzna powinna zaakceptować formy typu od Armaniego, od Zary, od Volvo? Zagajenie

    Przyznam, że przyglądam się tej sprawie od dłuższego czasu. W sierpniu zeszłego (2017) roku w poście na Facebooku prosiłem: Drodzy Użytkownicy JD, tym razem ja zwracam się do Was z prośbą o pomoc. Chciałbym wkrótce jakoś szerzej i sensownie omówić temat coraz częściej pojawiających się konstrukcji: buty od Prady, garnitury od Vistuli, samochód od Volvo itp. Szukam w sieci (i […]

  • Cienka lina, cienka linia, czerwona linia, a może cienka czerwona linia?

    Wyżej wymienione związki wyrazowe są często mylone. Szczególnie pechowy pod tym względem jest ostatni z nich; cienka czerwona linia w polszczyźnie jest stosowana błędnie. Mam nadzieję, że ten tekst wyjaśni frazeologię linii/liny i zapoczątkuje sanację istniejącego stanu rzeczy. Cienka linia to ‘niuans różnicujący pewne rzeczy lub zachowania de facto odmienne lub wręcz przeciwstawne’. „Między byciem uroczym a byciem pretensjonalnym istnieje […]

  • Guzik «najlepszej bawełnianej koszuli» vs. «najlepszej, bawełnianej koszuli». Jak przecinek zmienia znaczenie

    Kilka tygodni temu w redagowanej książce natrafiłem na kolejny doskonały przykład ilustrujący, jak niekiedy postawienie lub skasowanie przecinka zmienia wymowę zdania – dostajemy automatycznie inną wiadomość. Ponadto jest to jeden z przykładów zdań, gdy przed rzeczownikiem występują dwa przymiotniki – ostatnio w komentarzach na Językowych Dylematach kilka razy debatowaliśmy nad tą kontrowersyjną kwestią: kiedy przecinek postawić, a kiedy nie (przeczytaj […]

  • 10 najczęstszych błędów językowych w opisach ofert nieruchomości

    Jak napisać: w Wilanowie czy na Wilanowie? Jeżeli Al. (liczba mnoga alei, np. Al. Jerozolimskie) piszemy dużą literą, to dlaczego ul. (od ulicy) już małą? Co właściwie oznacza M3 i gdzie w zdaniu „Piękna działka z malowniczym akwenem wodnym” kryje się błąd językowy? Poszukaliśmy i znaleźliśmy odpowiedzi na te i wiele innych pytań związanych z pisaniem ogłoszeń nieruchomościowych. 1. ul., […]

  • Sąsiadujące okoliczniki – kiedy stawiać przecinek

    Na przełomie października i listopada br. pod wpisem „W Wilnie w tym domu mieszkała s. Faustyna”. Czy potrzebny tu przecinek? odbyła się krótka, lecz pasjonująca dyskusja nt. stawiania przecinków między sąsiadującymi okolicznikami. Wydaje się ona na tyle istotna, że Językowe Dylematy jej obszerne fragmenty postanowiły udostępnić Czytelnikom w osobnym wpisie. Magda (Czytelniczka) Próbuję rozgryźć, jak to jest z tymi sąsiadującymi […]

  • Czy można kiwać przecząco głową?

    Ostatnio w kolejno redagowanych książkach dwojga różnych autorów natknąłem się na określenie, że bohaterowie „kiwali przecząco głową”. Szczerze mówiąc, nie mam pojęcia, skąd się coś takiego bierze, czy może jest to jakaś naleciałość regionalna spotykana w jakimś dialekcie, czy też kalka z jakiegoś obcego języka. Widzę jednak, że na stronach books.google.pl jest trochę publikacji, w których bohaterowie „przecząco głowami kiwają”. […]

  • Tytuły pan i pani w artykułach prasowych. Kwestia kultury języka. Dyskusja z Czytelniczką polonistką

    Kilka tygodni temu drogą mailową odbyłem dyskusję z Czytelniczką na temat tego, czy warto i czy w ogóle wolno w artykułach zamieszczanych w prasie lub internecie używać określeń pan/pani (pan dyrektor, pani Hieronima Kowalska itp.). Przytaczam większą część rozmowy, zastrzegając, że wszystkie nazwiska i imiona w tekstach zostały zmienione. Sprawdziłem też w Google i zmieniłem (lub gdzieniegdzie skróciłem) tekst w […]

  • Gdy i oznacza więc. Czy stawiać przecinek?

    W polszczyźnie podaje się najczęściej trzy przypadki, w których przed i trzeba postawić przecinek. Szczegółowe omówienie tego tematu nasi Czytelnicy znajdą tutaj. Nie ulega wątpliwości, że najwięcej problemów rodzi przypadek najczęściej definiowany mniej więcej tak: „Jeśli człon wprowadzony przez spójnik i ma charakter dopowiedzenia”. Taka sytuacja zawsze bowiem może rodzić pewne wątpliwości – czy rzeczywiście coś jest konstrukcyjnie dopowiedzeniem. Ale […]

  • Nieoczywiste tytuły zawodowe. Doktor, profesor, magister, mecenas

    Wśród rozlicznych tytułów przysługujących członkom grup zawodowych istnieją takie, które brzmią inaczej niż nazwa zawodu bądź funkcji. Najczęstsze z nich to doktor w odniesieniu do lekarza, profesor w odniesieniu do nauczyciela szkoły średniej, magister w odniesieniu do aptekarza i mecenas w odniesieniu do adwokata, choć użycie tego ostatniego jest szersze. Przyczyną ich powstania i stosowania jest chęć podniesienia godności adresata. […]

  • Przez tych kilka tygodni czy przez te kilka tygodni?

    Wyobraźcie sobie, że przed tym dylematem stanąłem jeszcze u początków pracy redaktorskiej (lata temu) i przez długi czas nie potrafiłem sobie z nim poradzić. Dziwne, nie? Zwłaszcza że obie formy – tak na pierwszy rzut oka – grają. Rozwiązanie przyszło kilka lat później przy okazji podobnego pytania o związki liczebnika z orzeczeniem imiennym – zadanego na stronie Językowe Dylematy. A […]

  • Baba Jaga, Baba-Jaga, a może baba-jaga? Jak to zapisać i odmienić

    O odmianę Baby-Jagi zapytała ostatnio nasza Czytelniczka. A my postanowiliśmy zająć się babą jagą nieco szerzej, bo – jak się okazuje – niejedno ma… imię. Dzień dobry, bardzo chciałabym rozwikłać mój odwieczny dylemat dotyczący odmiany imion i innych rzeczowników dwuczłonowych. Na przykład, Baba Jaga. Mnie naprawdę dźwięczy o wiele lepiej odmiana: z Baba Jagą, o Baba Jadze, Baba Jagi itd. […]

  • Odmiana nazwisk dwuczłonowych. Saryusz-Wolski

    Jan Grzenia w Poradni PWN tak wyjaśnia reguły: 1) Każdy człon dwuczłonowych nazwisk żeńskich, który w mianowniku kończy się na -a, odmieniamy, np. o Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. 2) Każdy składnik dwuczłonowych nazwisk męskich również odmieniamy, chyba że pierwszy człon jest nazwą dawnego herbu lub przydomka, np. o Pobóg-Malinowskim. Za drem Tomaszem Korpyszem (UKSW, UW): Zgodnie z dawną tradycją człon pierwszy powinien pozostać […]

  • Jakby czy jak by

    W poprzednim opracowaniu To i by – kiedy razem, kiedy osobno pojawiło się zdanie przykładowe: …jakby pleksi była wygrawerowana na CNC, toby jeszcze ładniej to wyglądało. w którym zapis słowa jakby może budzić wątpliwości – razem czy osobno? Ci, którzy przeczytali To i by – kiedy razem, kiedy osobno, domyślają się, że zależy to od kwalifikacji wyrazu jak do kategorii […]

  • To i by – kiedy razem, kiedy osobno

    Wg SJP PWN cząstki –bym, –byś, –by, –byśmy, –byście pisze się łącznie z następującymi kategoriami wyrazów: 43.1. Z osobowymi formami czasowników 43.2. Z osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji bezosobowej 43.3. Z partykułami 43.4. Z większością spójników 43.5. W wyrazach porównawczych Pisownia wyrażenia to z by może być łączna (toby, tobym, tobyś, tobyśmy, tobyście) lub rozdzielna (to by, to bym, […]

Strona dla każdego, dla kogo sposób, w jaki się wyraża czy w jaki pisze, jest ważny, jak również dla tych, którzy mają jakiś językowy dylemat i nie wiedzą, gdzie mogą znaleźć jego rozwiązanie. Piszcie do nas, a my na pewno w tym pomożemy. Paweł PomianekAutorami tekstów na stronie są Paweł Pomianek, gospodarz i właściciel serwisu, oraz jego współpracownicy.

Zadaj pytanie

Znajdź nas na Facebooku

Archiwa

Styczeń 2021
N P W Ś C P S
« Gru    
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
31  

Nasze nagrania