Językowe dylematy

---

• 5 marca 2018

  Cienka lina, cienka linia, czerwona linia, a może cienka czerwona linia?

  Wyżej wymienione związki wyrazowe są często mylone. Szczególnie pechowy pod tym względem jest ostatni z nich; cienka czerwona linia w polszczyźnie jest stosowana błędnie. Mam nadzieję, że ten tekst wyjaśni frazeologię linii/liny i zapoczątkuje sanację istniejącego stanu rzeczy. Cienka linia to ‘niuans różnicujący pewne rzeczy lub zachowania de facto odmienne lub wręcz przeciwstawne’. „Między byciem uroczym a byciem pretensjonalnym istnieje […]

• 19 lutego 2018

  Guzik «najlepszej bawełnianej koszuli» vs. «najlepszej, bawełnianej koszuli». Jak przecinek zmienia znaczenie

  Kilka tygodni temu w redagowanej książce natrafiłem na kolejny doskonały przykład ilustrujący, jak niekiedy postawienie lub skasowanie przecinka zmienia wymowę zdania – dostajemy automatycznie inną wiadomość. Ponadto jest to jeden z przykładów zdań, gdy przed rzeczownikiem występują dwa przymiotniki – ostatnio w komentarzach na Językowych Dylematach kilka razy debatowaliśmy nad tą kontrowersyjną kwestią: kiedy przecinek postawić, a kiedy nie (przeczytaj […]

• 16 stycznia 2018

  10 najczęstszych błędów językowych w opisach ofert nieruchomości

  Jak napisać: w Wilanowie czy na Wilanowie? Jeżeli Al. (liczba mnoga alei, np. Al. Jerozolimskie) piszemy dużą literą, to dlaczego ul. (od ulicy) już małą? Co właściwie oznacza M3 i gdzie w zdaniu „Piękna działka z malowniczym akwenem wodnym” kryje się błąd językowy? Poszukaliśmy i znaleźliśmy odpowiedzi na te i wiele innych pytań związanych z pisaniem ogłoszeń nieruchomościowych. 1. ul., […]

• 4 stycznia 2018

  Sąsiadujące okoliczniki – kiedy stawiać przecinek

  Na przełomie października i listopada br. pod wpisem „W Wilnie w tym domu mieszkała s. Faustyna”. Czy potrzebny tu przecinek? odbyła się krótka, lecz pasjonująca dyskusja nt. stawiania przecinków między sąsiadującymi okolicznikami. Wydaje się ona na tyle istotna, że Językowe Dylematy jej obszerne fragmenty postanowiły udostępnić Czytelnikom w osobnym wpisie. Magda (Czytelniczka) Próbuję rozgryźć, jak to jest z tymi sąsiadującymi […]

• 11 grudnia 2017

  Czy można kiwać przecząco głową?

  Ostatnio w kolejno redagowanych książkach dwojga różnych autorów natknąłem się na określenie, że bohaterowie „kiwali przecząco głową”. Szczerze mówiąc, nie mam pojęcia, skąd się coś takiego bierze, czy może jest to jakaś naleciałość regionalna spotykana w jakimś dialekcie, czy też kalka z jakiegoś obcego języka. Widzę jednak, że na stronach books.google.pl jest trochę publikacji, w których bohaterowie „przecząco głowami kiwają”. […]

• 24 listopada 2017

  Tytuły pan i pani w artykułach prasowych. Kwestia kultury języka. Dyskusja z Czytelniczką polonistką

  Kilka tygodni temu drogą mailową odbyłem dyskusję z Czytelniczką na temat tego, czy warto i czy w ogóle wolno w artykułach zamieszczanych w prasie lub internecie używać określeń pan/pani (pan dyrektor, pani Hieronima Kowalska itp.). Przytaczam większą część rozmowy, zastrzegając, że wszystkie nazwiska i imiona w tekstach zostały zmienione. Sprawdziłem też w Google i zmieniłem (lub gdzieniegdzie skróciłem) tekst w […]

• 20 listopada 2017

  Gdy i oznacza więc. Czy stawiać przecinek?

  W polszczyźnie podaje się najczęściej trzy przypadki, w których przed i trzeba postawić przecinek. Szczegółowe omówienie tego tematu nasi Czytelnicy znajdą tutaj. Nie ulega wątpliwości, że najwięcej problemów rodzi przypadek najczęściej definiowany mniej więcej tak: „Jeśli człon wprowadzony przez spójnik i ma charakter dopowiedzenia”. Taka sytuacja zawsze bowiem może rodzić pewne wątpliwości – czy rzeczywiście coś jest konstrukcyjnie dopowiedzeniem. Ale […]

• 4 października 2017

  Nieoczywiste tytuły zawodowe. Doktor, profesor, magister, mecenas

  Wśród rozlicznych tytułów przysługujących członkom grup zawodowych istnieją takie, które brzmią inaczej niż nazwa zawodu bądź funkcji. Najczęstsze z nich to doktor w odniesieniu do lekarza, profesor w odniesieniu do nauczyciela szkoły średniej, magister w odniesieniu do aptekarza i mecenas w odniesieniu do adwokata, choć użycie tego ostatniego jest szersze. Przyczyną ich powstania i stosowania jest chęć podniesienia godności adresata. […]

• 19 września 2017

  Przez tych kilka tygodni czy przez te kilka tygodni?

  Wyobraźcie sobie, że przed tym dylematem stanąłem jeszcze u początków pracy redaktorskiej (lata temu) i przez długi czas nie potrafiłem sobie z nim poradzić. Dziwne, nie? Zwłaszcza że obie formy – tak na pierwszy rzut oka – grają. Rozwiązanie przyszło kilka lat później przy okazji podobnego pytania o związki liczebnika z orzeczeniem imiennym – zadanego na stronie Językowe Dylematy. A […]

• 22 sierpnia 2017

  Baba Jaga, Baba-Jaga, a może baba-jaga? Jak to zapisać i odmienić

  O odmianę Baby-Jagi zapytała ostatnio nasza Czytelniczka. A my postanowiliśmy zająć się babą jagą nieco szerzej, bo – jak się okazuje – niejedno ma… imię. Dzień dobry, bardzo chciałabym rozwikłać mój odwieczny dylemat dotyczący odmiany imion i innych rzeczowników dwuczłonowych. Na przykład, Baba Jaga. Mnie naprawdę dźwięczy o wiele lepiej odmiana: z Baba Jagą, o Baba Jadze, Baba Jagi itd. […]

• 7 marca 2017

  Odmiana nazwisk dwuczłonowych. Saryusz-Wolski

  Jan Grzenia w Poradni PWN tak wyjaśnia reguły: 1) Każdy człon dwuczłonowych nazwisk żeńskich, który w mianowniku kończy się na -a, odmieniamy, np. o Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. 2) Każdy składnik dwuczłonowych nazwisk męskich również odmieniamy, chyba że pierwszy człon jest nazwą dawnego herbu lub przydomka, np. o Pobóg-Malinowskim. Za drem Tomaszem Korpyszem (UKSW, UW): Zgodnie z dawną tradycją człon pierwszy powinien pozostać […]

• 5 października 2016

  Jakby czy jak by

  W poprzednim opracowaniu To i by – kiedy razem, kiedy osobno pojawiło się zdanie przykładowe: …jakby pleksi była wygrawerowana na CNC, toby jeszcze ładniej to wyglądało. w którym zapis słowa jakby może budzić wątpliwości – razem czy osobno? Ci, którzy przeczytali To i by – kiedy razem, kiedy osobno, domyślają się, że zależy to od kwalifikacji wyrazu jak do kategorii […]

• 23 września 2016

  To i by – kiedy razem, kiedy osobno

  Wg SJP PWN cząstki –bym, –byś, –by, –byśmy, –byście pisze się łącznie z następującymi kategoriami wyrazów: 43.1. Z osobowymi formami czasowników 43.2. Z osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji bezosobowej 43.3. Z partykułami 43.4. Z większością spójników 43.5. W wyrazach porównawczych Pisownia wyrażenia to z by może być łączna (toby, tobym, tobyś, tobyśmy, tobyście) lub rozdzielna (to by, to bym, […]

• 25 lipca 2016

  Zwroty adresatywne w powieści archaizowanej… – dokończenie

  (Przeczytaj pierwszą część opracowania) Linki do źródeł znajdują się na końcu pierwszej części opracowania Część III Orzeczenie w zwrotach adresatywnych W stosunkach z grupy 1a stosowano następujące formy orzeczenia (od najbardziej poufałej do najpokorniejszej): Jak sobie życzysz, Miłościwy Panie. (2 os. l. poj.) Jak sobie życzycie, Miłościwy Panie. (2 os. l. mn.) Jak Miłościwy Pan raczy sobie życzyć. (3 os. […]

• 23 lipca 2016

  Zwroty adresatywne w powieści archaizowanej… – cz. I

  Prolegomena Poniżej przedstawiam wynik moich dociekań, których powodem była dyskusja z p. Pomiankiem (po prawdzie, to ja gardłowałem, a p. Pomianek raczył się dystansować) wywołana pytaniem p. Gunnara: Czy w powieści historycznej w dialogach między sługą a królem zwrot adresatywny sługi wobec władcy „Panie/panie” (np.:  – Jak sobie życzysz, Panie/panie – odparł podczaszy) należy pisać dużą literą (Panie) czy małą (panie)? […]

• 28 kwietnia 2016

  Tomasz Marek: Liczebniki porządkowe

  Esej napisany na podstawie kwerendy źródłowej pod wpływem wyraźnej zachęty p. Pomianka Przytoczone poniżej zasady rządzące słowotwórstwem liczebników porządkowych nie znajdują (poza jednym przypadkiem w (2)) oponentów w zakresie ich brzmienia. Powołują się na nie nawet ci językoznawcy, którzy, jak to wykażę w swoim wywodzie, nie rozumieją ich i w konsekwencji nie stosują ich właściwie. Liczby w nawiasach kwadratowych odnoszą się […]

• 4 kwietnia 2016

  W alei, na alei, przy alei. Opinie

  W ostatnim czasie na Językowych Dylematach publikowanych jest wiele ciekawych komentarzy. Bardzo interesująca dyskusja miała miejsce w kontekście pytania zadanego przez p. Christopha: Jak jest poprawnie: Jestem zameldowany w Alei Platona. Jestem zameldowany na Alei Platona czy Jestem zameldowany przy Alei Platona? Całość dyskusji można prześledzić tutaj. W tym miejscu chcielibyśmy przytoczyć dwie ciekawe opinie na ten temat. Autorem pierwszej […]

• 20 marca 2016

  Wszem wobec, nie wszem i wobec

  Nieraz można usłyszeć sformułowania typu „Ogłaszam wszem i wobec”. Wynikają one najczęściej z faktu, że mówiący nie do końca rozumie, co mówi, albo po prostu się nad tym nie zastanawia. Dająca się obecnie słyszeć fraza wszem i wobec jest współczesną i nieuzasadnioną historycznie innowacją dawnego wszem wobec – skróconej wersji konstrukcji wszem wobec i każdemu z osobna lub podobnych – […]

• 29 grudnia 2015

  Stodrugotysięczny czy sto tysięcy dwutysięczny? O liczebnikach porządkowych o ogromnej wartości

  Nie tak dawno, prawdopodobnie z zagranicy (autor maila podpisany jest cyrylicą), otrzymaliśmy następującą wiadomość: Już od kilku dni szukam informacji na temat liczebników porządkowych i nie mogę znaleźć. Jak poprawnie napisać następujące liczebniki porządkowe: 21 000, 22 000, 101 000, 102 000, 121 000, 122 000? I jaka jest sytuacja ze słowami typu XXXprocentowy, XXXletni? Skoro tysięczny jest przymiotnikiem tak […]

• 24 listopada 2015

  Obok instruktażu istnieje również instruktarz. I ma inne znaczenie

  Wszyscy znamy wyraz instruktaż, który oznacza udzielanie komuś wskazówek, instruowanie. Nie każdy wie jednak, że w polszczyźnie istnieje również wyraz instruktarz, który oznacza zbiór instrukcji lub przepisów, książkę z instrukcjami. Dodać trzeba, że wyraz ten uchodzi dziś jednak za przestarzały, a w jego miejsce mówimy zazwyczaj po prostu o instrukcji (lub zbiorze instrukcji). Prof. Mirosław Bańko w poradni językowej PWN […]

---