W poprzednim opracowaniu To i by – kiedy razem, kiedy osobno pojawiło się zdanie przykładowe:
…jakby pleksi była wygrawerowana na CNC, toby jeszcze ładniej to wyglądało.
w którym zapis słowa jakby może budzić wątpliwości – razem czy osobno?
Ci, którzy przeczytali To i by – kiedy razem, kiedy osobno, domyślają się, że zależy to od kwalifikacji wyrazu jak do kategorii części mowy.
Jak może być [2]:
- zaimkiem przysłownym: Jak tu pogodzić tak sprzeczne instrukcje!? [3]
- przyimkiem: Nos miała jak kartofelek. [2]
- partykułą: Chichotaliśmy, jakbyśmy mieli łaskotki. [5]
- spójnikiem: Jak słyszę, masz się nieźle. [3] Jakbym usłyszał, dam znać. (TM, wniosek z [3])
Wykazy partykuł w Słowniku języka polskiego PWN 43.2 i spójników w 43.4 zawierają jak. Wynika stąd, że jak z by piszemy rozdzielnie tylko wtedy, gdy jak jest zaimkiem lub przyimkiem. A co piszą inni?
[4] kwalifikuje wyraz jakby jako wyraz porównawczy (patrz SJP PWN 43.5), zamienny z jak gdyby, który uzasadnia pisownię łączną:
Było tak cicho, jakby czas stanął w miejscu.
[5] radzi pisać jakby łącznie, jeśli mówi ono, że coś się nam wydaje, że coś jest na niby:
Chichotaliśmy, jakbyśmy mieli łaskotki.
natomiast pisownię rozdzielną zaleca dla spójnika(? – to kwalifikacja przeciwna PWN):
…jakby pisane osobno to połączenie spójnika jak z cząstką trybu przypuszczającego -by. Rozdzielną pisownię najprościej poznać po tym, że cząstkę -by możemy dołączyć do czasownika, np.:
Postępuj wobec innych tak, jak byś chciała, by oni zachowywali się względem ciebie.
Postępuj wobec innych tak, jak chciałabyś, by oni zachowywali się względem ciebie.
Z kolei prof. Miodek [6] tak dywaguje:
Myślę tak, jakbym odkrywała otwierające się wciąż nowe przestrzenie.
Czy poprawna ortograficznie jest w tym fragmencie postać jakbym? Otwieram stronę 274 „Wielkiego słownika ortograficznego PWN” pod redakcją prof. Edwarda Polańskiego (…), na której znajduję wskazanie:
„jakby – pisane łącznie, jeśli jest spójnikiem, odpowiednikiem gdyby, jak gdyby, na przykład:
jakby mógł, toby wyjechał;
mizerny jakby z krzyża zdjęty;
jak by – pisane rozdzielnie, jeśli jest zaimkiem, na przykład:
jak by to napisać?;
tak, jak by chciał”.Ponieważ wariantem składniowym zdania (…) mogłaby być konstrukcja Myślę tak, jak gdybym odkrywała otwierające się wciąż nowe przestrzenie
– ze spójnikowym jak gdybym użytym zamiast jakbym, książkowy zapis
Myślę tak, jakbym odkrywała otwierające się wciąż nowe przestrzenie
należy uznać za absolutnie poprawny…
Czym różni się Tak, jak by chciał od Jakby mógł, toby… dalibóg nie wiem. Oba można zamienić na Tak, jak chciałby i Jak mógłby, toby (?)… Zamienić też można Myślę tak, jakbym odkrywała… na Myślę tak, jak odkrywałabym…
Warto dodać, że prof. Miodek jest jedynym spośród profesorów, który własnym nazwiskiem firmuje rozstrzygnięcia w kwestii jakby/jak by. Inni (w tym poradnia PWN [7] łącznie z prof. Bańko) piszą tylko, że to trudna, nierozpoznana sprawa i radzą omijanie tematu.
I wreszcie rozstrzygnięcie z samego jądra poprawności [7]: najnowszy (AD 2016) Słownik ortograficzny PWN podaje:
jak by (zaimek, np.
Jak by to napisać? (…)
Tak, jak by chciał.
Jak by nie patrzeć, wychodzi na to samo.
Jak by nie było, odwaliłeś kawał dobrej roboty).
(…)
Nie tak trudne, jak by się mogło wydawać.
Nietrudne, jak by się mogło wydawać. (= jak mogłoby się wydawać)…
I wszystko byłoby ślicznie, gramatycznie i ortograficznie, gdyby nie rusycyzmy (jak by nie patrzeć, jak by nie było).
Zatem odpowiadając na postawione na wstępie pytanie o pisownię jakby w zdaniu:
…jakby pleksi była wygrawerowana na CNC, toby jeszcze ładniej to wyglądało.
to w świetle przedstawionych racji jest to poprawna wersja (jakby jest tu synonimem gdyby).
Dobrze, że choć ta sprawa się wyjaśniła, bo jeden tak, drugi owak, autorytety sobie zaprzeczają, SO PWN karmi nas rusycyzmami… Chciałoby się powiedzieć: Nikt nie jest doskonały.
Podsumujmy:
Jeśli można jakby zastąpić przez jak gdyby lub gdyby – piszemy łącznie.
W innych zastosowaniach – stosujemy pisownię rozdzielną.
Tomasz Marek
[1] http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/pleksi;15288.html
[2] http://sjp.pwn.pl/szukaj/jak.html
[3] http://sjp.pwn.pl/doroszewski/jak-I;5435638.html
[4] http://portalwiedzy.onet.pl/140486,,,,jakby_jak_by,haslo.html
[5] http://www.ekorekta24.pl/jakby-czy-jak-by-lacznie-czy-osobno/
[6] http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/323300,jan-miodek-jakby-czy-jak-by,id,t.html
[7] http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Jakby-czy-jak-by-zeby-czy-ze-by;16822.html
To ja jeszcze wracam do tematu bo najczęściej spotykam się z takim przykładem:
piszę do koleżanki- „…jak by co to pisz!”
i ona odpowiada- „ok, dzięki, jakby co to napiszę”.
Mnie się wydaje, że oddzielnie, ale czy to poprawnie?
Jeśli można „jakby” zastąpić przez „jak gdyby” lub „gdyby” – piszemy łącznie.
To napisałem tłustym drukiem. Już bardziej podkreślić się nie da,
(cyt.) Czym różni się „Tak, jak by chciał” od „Jakby mógł, toby…”(,) dalibóg nie wiem. Oba można zamienić na „Tak, jak chciałby” i „Jak mógłby, toby (?)…”
„Jakby mógł, toby…” to spójnik złożony, potoczna wersja „gdyby mógł, toby…”.
„Tak, jak by chciał” – tutaj „jak” jest zaimkiem, pisanym analogicznie rozłącznie jak w zdaniach: „Tam, gdzie by chciał”, „Wtedy, kiedy by chciał”.
„Jak by” i „jakby” to rzeczywiście trudny temat (acz do rozpracowania). Przykładowo, nawet w słowniku „Pułapki ortografii” prof. Jerzego Bralczyka czytamy:
„Jak bym* chciał powiedzieć, że coś jest bardzo podobne do czegoś, że jest prawie czymś, […] to pisałbym razem” – powinno być łącznie: „jakbym”, jako „gdybym”, „jeślibym” (nie zaś: „w jaki sposób bym”).
Z kolei w książce „Mój język prywatny” tegoż autora:
„[>Jakby<] ma wiele zastosowań. – Jakby* to zrobić? – pytam. […] Kombinuję, jakby* to zrobić, w jaki sposób" – tutaj na odwrót, powinno być właśnie "jak by".
„„Jak by” i „jakby” to rzeczywiście trudny temat (acz do rozpracowania)”.
Właśnie usiłowałem to zrobić w powyższym artykule. Proszę zwrócić uwagę na wytłuszczoną linijkę tekstu, w której zawarłem wniosek, będący równocześnie prostą zasadą do bezpośredniego stosowania. Pańskie cytaty z Bralczyka potwierdzają słuszność tej zasady, co mnie cieszy.
W powyższych przykładach wszystko wydaje mi się oczywiste, natomiast sama biedzę się nad: „Dopadła mnie choroba – jakby nie było mi dość ciężko”, „Na dodatek mąż złamał nogę – jakbyśmy dotąd nie mieli kłopotów”.
Zasugerowałam się zwrotem „jakby tego było mało”, który ma zbliżony sens. Wydaje mi się też, że można zamienić na „jak gdyby”. Ale 100-procentowej pewności nie mam. Ale też nie sposób zamienić tu na „w jaki sposób” albo zadać takie pytanie, co jest wyznacznikiem pisowni rozdzielnej.
To co? Razem? Czy jednak oddzielnie?
Pozdrawiam 😉
Cytuję regułkę: „Jeśli można 'jakby’ zastąpić przez 'jak gdyby’ lub 'gdyby’ – piszemy łącznie”. Proszę z niej skorzystać. Dlaczego ma Pani wątpliwości co do zastąpienia „jakby” przez „jak gdyby” w cytowanych zdaniach?
„Dopadła mnie choroba – jak gdyby nie było mi dość ciężko”.
„Na dodatek mąż złamał nogę – jak gdybyśmy dotąd nie mieli kłopotów”.
Dziękuję serdecznie. 🙂