Odmiana nazwisk dwuczłonowych. Saryusz-Wolski

Jan Grzenia w Poradni PWN tak wyjaśnia reguły:

1) Każdy człon dwuczłonowych nazwisk żeńskich, który w mianowniku kończy się na -a, odmieniamy, np. o Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.
2) Każdy składnik dwuczłonowych nazwisk męskich również odmieniamy, chyba że pierwszy człon jest nazwą dawnego herbu lub przydomka, np. o Pobóg-Malinowskim.

Za drem Tomaszem Korpyszem (UKSW, UW):

Zgodnie z dawną tradycją człon pierwszy powinien pozostać bez odmiany, jeżeli nie jest zakończony na „-a” i jeżeli jest to tzw. nazwisko herbowe, czyli dokładniej mówiąc: nazwa herbu lub dawne zawołanie bojowe. W starannych wypowiedziach powinniśmy zatem używać tylko następujących form: Lubicz-Brzozowskiego, Komb-Nowakowskiemu, Nałęcz-Dobrowolskim itp., a więc także: Korwin-Mikkem.

Jak widać, zakres nieodmienności nazwisk dwuczłonowych jest bardzo mały. Odmieniają się nawet, co warto podkreślić, tzw. nazwiska herbowe zakończone na „-a”, np. Wieniawy-Długoszowskiego, Junoszy-Stępowskiemu, Nowiną-Konopką itp.

I dalej za drem Korpyszem:

Problem powstaje w przypadku, gdy nie wiemy, czy dane nazwisko zakończone na spółgłoskę jest nazwą herbu? Wydawnictwa poprawnościowe jednoznacznie radzą, by w razie wątpliwości odmieniać oba człony.

Dlatego nie odmieniać pierwszego członu nazwiska głośnego ostatnio polityka Saryusz-Wolski wolno tylko tym, którzy są pewni, że „Saryusz” to nazwa herbu lub zawołanie bojowe.

— Tomasz Marek


11 odpowiedzi do „Odmiana nazwisk dwuczłonowych. Saryusz-Wolski”

    • Paweł Pomianek

      Przypadek Śmigłego-Rydza lub Rydza-Śmigłego – bo w różnej kolejności to bywa zapisywane – nie jest kontrowersyjny. Wielki słownik ortograficzny PWN ma nawet osobne hasło, które jest mu poświęcone: tutaj. Tam odmieniane są obydwa człony. Podobnie jest w przypadku innych pseudonimów, np. Boya-Żeleńskiego.

  1. Ewa

    „Wg prof Pisarka, który rozstrzygał detalicznie sprawę p. Saryusza-Wolskiego, „Saryusz” to przydomek, a nie herb, i dlatego należy i pierwszy i drugi człon nazwiska odmieniać.” – to się kłóci z opinią cytowanego w artykule Jana Grzeni.

    • Tomasz Marek

      ’Pierwszy człon podwójnego nazwiska też na ogół się odmienia. Na ogół, bo odstępstwa są dwa – nie odmieniamy go, jeśli mamy do czynienia z okrzykiem bojowym albo nazwą herbu. Wyjaśnijmy więc od razu – „Saryusz” nie podpada ani pod jedną, ani pod drugą kategorię. Ściślej to tłumaczą językoznawcy z Uniwersytetu Śląskiego, dr Katarzyna Wyrwas i dr Adam Warzecha: „Nazwa własna Saryusz nie jest zawołaniem bojowym ani nazwą herbu, jest to natomiast przydomek rodowy Zamoyskich, którzy tak jak Saryuszowie pieczętują się herbem Jelita”. Przydomki, pseudonimy – odmieniamy co do zasady.’ [Cytat z „Polityki”]
      Myślę, że dr. Grzenia nie do końca rozróżnia przydomek od… przydomka. Przydomkiem będzie „Prus” dla znanego pisarza o nazwisku „Głowacki”. Napiszemy to: „Prus-Głowacki” i będziemy oba człony odmieniać: „Prusa-Głowackiego” itp. Ale istnieje herb Prus, i wtedy: Prus-Studzińskiego. Podobnie: Nowaka-Jeziorańskiego, Grota-Roweckiego. Powszechnie też odmienia się znany gangster: Masa-Sokołowski: „Masie” Sokołowskiemu (nie wiem, dlaczego w cudzysłowie, może z niewiedzy ortograficznej?) lub Sokołowskiemu „Masie”.
      Natomiast potomstwo Zbyszka z Bogdańca, który (wg „Krzyżaków” Sienkiewicza oczywiście) miał zawołanie bojowe „Grady”, utworzyłoby ród Grady-Bogdanieckich.
      W sprawie „Sariusza” nie mam wiedzy o typie przydomka, więc ufam osobom z tytułami uniwersyteckimi w tej dziedzinie.

  2. Augustyn

    Wg ww prof.Pisarka nazwisko Saryusz powinno się odmieniać.
    Prowadzący w Szkle Kontaktowym i inni dziennikarze wymawiali
    i wymawiają to nazwisko bez odmiany.Mnie prostego słuchacza
    ta wymowa raziła i razi.Jakoś nie mogłem przyjąć tego nazwiska
    bez odmiany.Bardzo łatwo mi przychodziła odmiana Saryusza i koniec.

  3. Tomasz Marek

    SUPLEMENT. Wg prof Pisarka, który rozstrzygał detalicznie sprawę p. Saryusza-Wolskiego, „Saryusz” to przydomek, a nie herb, i dlatego należy i pierwszy i drugi człon nazwiska odmieniać.
    „Saryusz” to przydomek kilku rodów pieczętujących się herbem Jelita. Herb ten nosili rycerze pod Płowcami, wspomina o tym Długosz, ale jego początki są wcześniejsze. Herbem tym szczyciło się wielu powszechnie znanych Polaków; wśród nich: Witold Roman Lutosławski (kompozytor i dyrygent), Helena Mniszkówna (pisarka), Przecław Słota (autor pierwszego tekstu świeckiego w języku polskim), Jan Zamojski (kanclerz, założyciel ordynacji), Stefan Żeromski (pisarz), Ryszard Kaczorowski (prezydent RP), Ignacy Jan Paderewski (polityk, kompozytor i pianista).

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

marzec 2017
N P W Ś C P S
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031  

Nasze nagrania