Co znaczy, że coś uszło komuś płazem

Niektórzy sądzą, że płaz, o którym mowa w przywołanym frazeologizmie, to np. salamandra czy żaba, czyli jakiś przedstawiciel gromady zwierząt o tej nazwie. Nic bardziej mylnego, chodzi tu o wyraz mający całkiem inne znaczenie i generalnie nieużywany już dziś w polszczyźnie.

Frazeologizm ten oznacza, że komuś coś się upiekło, uszło na sucho – zasłużył na karę, ale go ominęła, bo albo jesteśmy pobłażliwi i odstępujemy od jej wymierzenia, albo komuś sprzyja szczęście i choć chcemy go ukarać, nie mamy takiej możliwości.

W swojej warstwie słownej nawiązuje do uderzenia bronią. Płaz to wyraz dawny oznaczający po prostu płaską, szeroką stronę broni siecznej (np. szabli czy miecza). Cios płazem nie był rzecz jasna tak brzemienny w skutkach jak cios ostrzem, który często niósł śmierć. Ktoś, kto otrzymał cios płazem – uchodził z życiem, mógł być co najwyżej nieco poobijany.

Co może uchodzić płazem? Krzywda zadana innemu, obraza, przekroczenie przepisów, kradzież lub inny rodzaj przestępstwa – wszystko to, co rodzi chęć wymierzenia komuś kary.

Wydaje się, że tego wyrażenia możemy poprawnie używać jeszcze w innej, podobnej sytuacji. W przypadku zachowań lekkomyślnych lub ryzykownych, niosących ze sobą prawdopodobne naturalne konsekwencje (nie może w tym przypadku być jednak mowy o karze), które jednak nie następują. Na przykład gdy ktoś nie ubierze się odpowiednio do pogody, zmarznie porządnie, ale się nie przeziębi; lub gdy przez nieuwagę omal nie pokopie go prąd – no ale jednak do porażenia nie dojdzie. W takiej sytuacji to, że coś uszło płazem, moglibyśmy oddać przy pomocy określenia: wyszedł bez szwanku.

– Paweł Pomianek

Źródło: Agata Hącia, Ucha, fochy, tarapaty, Warszawa (PWN) 2019, s. 285–286.
Zdjęcie: timur1970, Photoxpress.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Tak, ma Pan rację! Faktycznie poprawna jest podana przez Pana forma. Bardzo sprytnie wybrnął też Pan z błędnej formy –…

  2. Dzień dobry! Jest taka pamiątkowa tablica na kamieniu o treści "Pamięci Wszystkim Ludziom Stowarzyszenia" - czy to jest poprawny gramatyczny…

  3. Dziękuję za szybką odpowiedź. Tak, też właśnie myślałem o tym fragmencie w partyzanckiej pieśni: "w mgle utonie próżno wzrok".

  4. Generalnie poprawną i skodyfikowaną formą (na zasadzie wyjątku od reguły) jest we mgle. Można o tym przeczytać np. tutaj w…

  5. Stosujemy zwrot "we mgle". Czy poprawna jest oboczność "w mgle"? Może dopuszczalna jest przy zmianie szyku wyrazów w zdaniu, np.:…

  6. Tak. Przyjrzałem się tematowi i myślę, że trudno byłoby znaleźć inne możliwe rozwiązanie. Końcówka tego typu nazwiska w miejscowniku ulega…

  7. Dzień dobry! Czy nazwisko Hogshire odmieni się w miejscowniku jako: Hogshirze? Dzięki piękne za pomoc!

  8. Przepraszam za tak długi czas oczekiwania na odpowiedź. Musiałem to sprawdzić we wszystkich dostępnych źródłach (co jest – wiem –…

Archiwa

grudzień 2020
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031  

Nasze nagrania