Co znaczy, że coś uszło komuś płazem

Niektórzy sądzą, że płaz, o którym mowa w przywołanym frazeologizmie, to np. salamandra czy żaba, czyli jakiś przedstawiciel gromady zwierząt o tej nazwie. Nic bardziej mylnego, chodzi tu o wyraz mający całkiem inne znaczenie i generalnie nieużywany już dziś w polszczyźnie.

Frazeologizm ten oznacza, że komuś coś się upiekło, uszło na sucho – zasłużył na karę, ale go ominęła, bo albo jesteśmy pobłażliwi i odstępujemy od jej wymierzenia, albo komuś sprzyja szczęście i choć chcemy go ukarać, nie mamy takiej możliwości.

W swojej warstwie słownej nawiązuje do uderzenia bronią. Płaz to wyraz dawny oznaczający po prostu płaską, szeroką stronę broni siecznej (np. szabli czy miecza). Cios płazem nie był rzecz jasna tak brzemienny w skutkach jak cios ostrzem, który często niósł śmierć. Ktoś, kto otrzymał cios płazem – uchodził z życiem, mógł być co najwyżej nieco poobijany.

Co może uchodzić płazem? Krzywda zadana innemu, obraza, przekroczenie przepisów, kradzież lub inny rodzaj przestępstwa – wszystko to, co rodzi chęć wymierzenia komuś kary.

Wydaje się, że tego wyrażenia możemy poprawnie używać jeszcze w innej, podobnej sytuacji. W przypadku zachowań lekkomyślnych lub ryzykownych, niosących ze sobą prawdopodobne naturalne konsekwencje (nie może w tym przypadku być jednak mowy o karze), które jednak nie następują. Na przykład gdy ktoś nie ubierze się odpowiednio do pogody, zmarznie porządnie, ale się nie przeziębi; lub gdy przez nieuwagę omal nie pokopie go prąd – no ale jednak do porażenia nie dojdzie. W takiej sytuacji to, że coś uszło płazem, moglibyśmy oddać przy pomocy określenia: wyszedł bez szwanku.

– Paweł Pomianek

Źródło: Agata Hącia, Ucha, fochy, tarapaty, Warszawa (PWN) 2019, s. 285–286.
Zdjęcie: timur1970, Photoxpress.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Najnowsze komentarze

  1. Szanowna Pani, przejrzałem reguły tworzenia skrótów. Warto pamiętać, że poza grupą skrótów utrwalonych w polszczyźnie i powszechnie używanych (jak ww.,…

  2. Szanowny Panie Jak poprawnie zapisać w skrócie Europa Środkowo-Wschodnia? Europa Śrd.-Wsch. czy Europa Środk.-Wsch. Oczekuję na odpowiedź i pozdrawiam serdecznie.…

  3. Dziękuję za tę informację! Długo szukałem potwierdzenia, większość internetowych poradników o poprawnym zapisie takiej skróconej formy daty (np. 24.03) milczy.

  4. Brakuje kontekstu uprzedzającego, tzn. do czego odnosi się ten zapis. Natomiast sam ten fragment, który Pan przedstawił, wskazuje – patrząc…

  5. Dzień dobry, mam pytanie odnośnie zapisu w pewnej ustawie, mianowicie: "5b) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu lub…

  6. Tak więc pan Paweł zmienił zdanie w sprawie tożsamości podmiotu. Nagle stała się ona nieważna . Nie nagle. Po prostu…

  7. Tak więc pan Paweł zmienił zdanie w sprawie tożsamości podmiotu. Nagle stała się ona nieważna ;) . Zdania przez Pana…

Archiwa

grudzień 2020
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031  

Nasze nagrania