Po ogłoszeniu przez Radę Języka Polskiego znaczących zmian w ortografii, które nastąpią w roku 2026, otrzymaliśmy następujące pytanie:
W 2026 roku nastąpią zmiany w ortografii. I w stosunku do jednej zmiany mam pytanie.
Czytamy: „Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami”.
Czy to znaczy, że według nowych zasad napiszemy wypadało by, rozważało by, a nie jak dotychczas wypadałoby, rozważałoby?
Albo
Poszli byśmy tam, ale nie wiem, czy zdążymy
zamiast obecnie
Poszlibyśmy tam, ale nie wiem, czy zdążymy
Chyba że czegoś nie dopatrzyłem. Proszę o bliższe wyjaśnienie.
Nie, na szczęście nie chodzi o aż tak radykalne zmiany, bo to byłoby chyba jednak dla nas szokiem. Zresztą ta zasada byłaby nienaturalna – nikt takiej zmiany pisowni nie postuluje. Tymczasem akurat poprawka w ortografii dotycząca spójników jest dość drobna, a przy tym raczej porządkująca i uławiająca.
Jeśli zajrzy Pan do jednego z naszych najczęściej czytanych (od zawsze) artykułów: Pisownia łączna i rozdzielna cząstek -by, -bym, -byś, to tam mamy wyszczególnione poszczególne części mowy, które pisze się z tymi cząstkami łącznie i rozdzielnie. Jeśli chodzi o pisownię łączną, to na dziś mamy pięć takich grup wyrazów:
- osobowe formy czasownika (np. poszlibyśmy);
- wyrazy o budowie właściwej formom czasownikowym, jak wypadałoby, rozważałoby;
- partykuły (np. aniby, bodajby, gdzieżby);
- wyrazy porównawcze: jakby, niby;
- spójniki.
I tylko ta ostatnia grupa wyrazów przejdzie z obowiązującej dziś pisowni łącznej na rozdzielną. Dodać należy, że spójników z cząstką -by używamy stosunkowo rzadko.
Tymczasem Pan zapytał mnie o grupę wyrazów najbardziej podstawową i charakterystyczną, której pisownia łączna jest oczywistością – tzn. o osobową formę czasownika. Może być więc Pan spokojny: także za dwa lata napiszemy poszlibyśmy łącznie.
Natomiast nie ma najmniejszych wątpliwości, że pisownia łączna przynajmniej części spójników z by była kłopotliwa i nawet naturalnie chciałoby się je napisać z cząstką by oddzielnie (np. czyliby, więcby). Tak zresztą zapewne czyniła większość użytkowników polszczyzny, zwłaszcza w internecie – i stąd Rada Języka Polskiego, chcąc to uwspółcześnić, uprościć, chcąc podążyć za językowym zwyczajem, postanowiła dokonać zmiany. W moim odczuciu ta zmiana nie rodzi więc większych kontrowersji i określiłbym ją jako potrzebną.
Chodzi tutaj także o to, że wcześniej po niektórych spójnikach obowiązywała pisownia rozdzielna, ale tylko wtedy, gdy cząstka by występowała po innym spójniku jako samodzielny spójnik. I tak np. w zdaniu Uczeń dotarł do szkoły, ale by mógł zdążyć na lekcję, musiał jeszcze zmienić buty w szatni należało napisać ale by osobno, ponieważ cząstka by nie łączy się z ale, tylko z mógł. Po korekcie pisowni podobnych dylematów nie będzie.
Oto przykłady wyrazów, których pisownia się zmieni.
Dziś piszemy: aczkolwiekby, alboby, aleby, boby, byleby, chociażby, czyliby, iżby, toby, więcby, zanimby.
Od roku 2026 będziemy pisać: aczkolwiek by, albo by, ale by, bo by, byle by, chociaż by, czyli by, iż by, to by, więc by, zanim by.
Jedyna wątpliwość dotycząca tej zmiany jest taka, że zostaje łączna pisownia partykuł z cząstką -by, a partykuły i spójniki czasem trudno odróżnić, ponieważ często jest to ten sam wyraz (np. ani). I teraz aniby jako partykułę napiszemy łącznie, a ani by jako spójnik – rozdzielnie.
Oczywiście w ramach wielkiej reformy ortograficznej roku 2026 wejdzie wiele innych zmian i nie do wszystkich mam tak entuzjastyczne podejście. Myślę, że tymi planowanymi językowymi przesunięciami będę się w ciągu najbliższych dwóch lat zajmował jeszcze w niejednym artykule.
Z wyrazami szacunku
– Paweł Pomianek
Gdy by kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała?
Gdyby mieści się zapewne w grupie trzeciej: wyrazów porównawczych. Nie ma chyba wątpliwości, że w tym przypadku zostaje pisownia łączna.
Chciałem podać przykład nieco zmienionego przysłowia:
„Jakby kózka nie skakała toby nóżki nie złamała”,
by zapytać prowokacyjnie o wersję:
„Jak by kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała”,
ale zajrzałem do SJP PWN i tam „to” nie jest klasyfikowane jako spójnik, więc „toby” pozostanie w pisowni łącznej.
W sprawie klasyfikacje TEGO „jak” z przysłowia, proszę o wypowiedź, bo „jak” jest spójnikiem w zdaniach:
„Jak widzę, dobrze ci się powodzi”,
„Pięć lat minęło, jak ojciec nie żyje”,
„Dręczyły go różne troski, jak i to, że nic nie wiedział o losie najbliższych”,
ale to „jak” z przysłowia wygląda mi na zaimek:
Stąd wydaje mi się, że całe to przysłowie pozostanie w wersji niezmienionej:
„Gdyby/jakby kózka nie skakała, toby nóżki nie złamała”.
Rozumiem, że tutaj chodziłoby o znaczenie: niezależnie od sposobu, w jaki by kózka nie skakała, to nóżki i tak, by nie złamała? 🙂
Co do samego przysłowia, myślę, że nie ulega kwestii, że pisownia pozostanie bez zmian. Mnie się w ogóle wydaje, że przynajmniej w przypadku tego konkretnego przepisu zmiany w ortografii będą li tylko kosmetyczne.
Jakby/jak by kózka…
Jeżeliby/jeżeli by kózka…
To nie sposób, a warunek. Jeżeli jest spójnikiem, więc po nowemu byłoby „jeżeli by…”. A czym jest „jak”?
Ach, zrozumiałem! Wszystko przez rusycyzm, tak mi obcy! „Jak by kózka nie skakała” to poprawnie „jakkolwiek by kózka skakała”. Wszystkie takie formy z „nie” są rusycyzmami.
Mam takie pytanie: jeśli „to” nie jest klasyfikowane jako spójnik, to która reguła nakazuje pisanie „toby” łącznie?