Ostatnio spotkałam się z pewną wątpliwością dotyczącą odmiany wyrazu „gratis”. Nie od dziś słowo to otacza nas niemal z każdej strony, a w celu uruchomienia naszych portfeli zostało odmienione już przez wszystkie przypadki. Czy słusznie? Okazuje się, że tak!
Słowo to zostało zapożyczone z łaciny i pierwotnie miało bardzo bliskie znaczenie do tego, jakie znamy. „Gratis” (z łac. gratia – łaska) to po prostu „z łaski”, „przez grzeczność” i wreszcie „darmo”. Przez długi czas „gratis” występował wyłącznie w roli przysłówka, dlatego może nam się dzisiaj wydawać, że jest to jego jedyna poprawna funkcja. Oczywiście „gratis” jako przysłówek oznacza tyle co „za darmo”. Np. Dla stałych klientów takie usługi świadczymy (jak?) gratis.
Na tym jednak nie koniec. „Gratis” jest bowiem wyrazem wielofunkcyjnym i może występować również jako rzeczownik. Wówczas oznacza „przedmiot dany lub otrzymany za darmo”. (Co ciekawe, Słownik Języka Polskiego PWN ogranicza się w swojej definicji jedynie do książki lub czasopisma otrzymanego bezpłatnie). W takiej sytuacji spokojnie możemy „gratis” odmieniać jak każdy inny rzeczownik pospolity i formę „gratisy” (w znaczeniu „więcej niż jeden”) uznać za poprawną. Np. Przy dużych zamówieniach zawsze wysyłamy klientom gratisy lub: Dziś zabrakło gratisów.
W końcu „gratis” pełni także funkcję przymiotnika i jako taki pozostaje nieodmienny lub przybiera formę normalnego przymiotnika. Możemy powiedzieć np. Co trzeci kurs przejazd gratis (jaki? – darmowy). Zupełnie poprawne będzie również zdanie: Trafił nam się bilet gratisowy.
Na koniec warto już tylko dodać, że w Nowym słowniku języka polskiego PWN „gratis” rozumiany jako „przedmiot gratisowy” został uznany za wyraz tzw. środowiskowy, a więc używany jedynie przez pewne grupy zawodowe i wyłącznie dla nich zrozumiały. Być może również tutaj należy szukać źródła naszego językowego oporu przeciwko gratisom.
Kamila Młodzianko
Skorzystałem z Waszego serwisu, aby upewnić się czy poprawnie nazwałem swój blog. Czasami wydaje się, że słowo jest poprawnie napisane, a wcale tak nie jest. Dziękuję za wyczerpującą informację.