Orzeczenie złożone

Orzeczenie to najważniejsza część zdania. Za pomocą orzeczenia informuje się (orzeka) o czynności, stanie lub cesze, np. Koleżanka śpiewa, Mama zasnęła, Dyrektor szkoły jest bardzo nieuprzejmy. Ze względu na strukturę wyróżniamy dwa rodzaj orzeczeń: orzeczenie proste (czasownikowe) i orzeczenie złożone (analityczne).

Orzeczenie złożone

Jest wyrażone najczęściej za pomocą rzeczowników i przymiotników (czasami: zaimków, imiesłowów, liczebników czy czasowników w bezokoliczniku), które są połączone w sposób pośredni za pomocą czasowników: być, bywać, stać się, stawać się, zostać, zrobić się. Pełnią one funkcję czasowników posiłkowych (część orzeczenia utworzonego za ich pomocą to łącznik, a część orzekająca coś o podmiocie to orzecznik).

Od tego, z jaką częścią mowy mamy do czynienia, zależy forma gramatyczna orzecznika:

1. Orzecznik rzeczownikowy występuje w narzędniku, np. Tomek jest lekarzem. Natomiast, gdy w zdaniu brak łącznika lub użyto wyrazów to, oto, występuje w mianowniku, np. To nasza ostatnia nadzieja; Kasiu – oto moi rodzice. Czasami orzecznik mianownikowy może zawierać wypowiedzi ekspresywne w języku mówionym, np. Jesteś głupek! albo formy prezencyjne, np. Jestem Emil Ruciński.

2. Orzecznik przymiotnikowy (mogą nim być: przymiotnik, zaimek, imiesłów przymiotnikowy, liczebnik porządkowy, mnożny i wieloraki) na ogół występuje w mianowniku, np. Tomek jest wesoły; Obie dziewczyny stały się bardzo pracowite. Czasami można jeszcze spotkać formy narzędnikowe (np. w literaturze pięknej do dwudziestego wieku), ale dziś są one uważane za przestarzałe, np. Panna była kapryśną.

Tylko w wyjątkowych sytuacjach orzecznik przymiotnikowy może mieć formę narzędnikową:
a) jeżeli łącznik jest w postaci imiesłowu lub rzeczownika odczasownikowego, np. Będąc młodym i utalentowanym, szybko zasłużył na awans; Bycie rozważnym to bardzo ważna cecha;
b) jeżeli łącznikiem jest bezokolicznik w funkcji podmiotu, np. Dobrze być zdrowym;
c) w bezpodmiotowych zdaniach, np. Nie warto być nieszczerym; Jeżeli się jest młodym, to się jest głupim.

3. Orzeczenie złożone może mieć też postać orzeczenia modalnego. W jego skład wchodzi jeden z czasowników modalnych, czyli wyrażających subiektywny stosunek mówiącego do treści wypowiedzi, i konotowany bezokolicznik, np. pragnę wyjść.

Te orzeczenia mogą tworzyć trzy rodzaje wyrazów:
a) czasowniki typu chcieć, móc, musieć, raczyć, zamierzać;
b) czasowniki nieosobowe, które mają tylko dwie formy koniugacyjne (3. os. liczby pojedynczej czasu teraźniejszego i przeszłego), np. godzi się, należy, wypada;
c) leksemy nieodmienne (czasowniki niefleksyjne), używane w funkcji czasownika, np. można, niepodobna, nie sposób, trzeba, warto.

Autor: Tomasz Powyszyński

(Opracowane na podstawie: Wielki słownik poprawnej polszczyzny, pod red. A. Markowskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. Stamtąd pochodzi także część przykładów).

O orzeczeniu prostym czytaj tutaj.

*****************

W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów (zwłaszcza pisanych). Pozostanie ona na blogu na stałe. Dzięki temu, przy części tematów będziemy mogli odwoływać się do tych wpisów.


8 odpowiedzi do „Orzeczenie złożone”

    • Paweł Pomianek

      Jest czasownik w formie osobowej postanowiłem. To, czy postanowiłem spróbować to orzeczenie złożone, jest kwestią uznaniową, podobnie jak w większości tego typu spraw. Podsyłam link do podobnego zdania omówionego w poradni PWN: tutaj.

  1. Chlebowski

    A czy są jakieś wskazówki co do liczby orzeczenia złożonego? np. wspólne łazienka i kuchnia czy wspólna łazienka i kuchnia? babcia Halina i Magda czy Babcie Halina i Magda?

    • Tomasz Marek

      Odpowiedzi udzieliłem na analogiczne Pańskie pytanie w wątku „Orzeczenie proste”. Podejrzenie o literówkę zdaje się potwierdzać.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

luty 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728  

Nasze nagrania