Jest wartym czy jest warte?

Dziś na poniższe pytanie Czytelniczki odpowiada po raz pierwszy Kamila Młodzianko, która dołączyła niedawno do redakcji Językowych Dylematów.

Jaka forma jest poprawna – „będąc czystym” czy „będąc czysty”?
Czy mówi się „jest wartym/godnym/sprawiedliwym” czy „jest warte/warty”?
Pisząc dłuższe teksty zdarza mi się używać formy (nie wiem jak to się poprawnie nazywa) zakończonej „-m”. Skąd ta naleciałość? Czy jest to błąd?
Jedna z zaprzyjaźnionych mi osób zwróciła mi uwagę, iż takiej formy  się nie używa… Kto ma rację?
Dziękuję z góry za pomoc i pozdrawiam,
Katarzyna

Pani wątpliwość dotyczy formy gramatycznej orzeczenia złożonego, a konkretnie jego części, która orzeka coś o podmiocie, czyli właśnie orzecznika. (Więcej o orzeczeniu złożonym napisane jest tutaj).

Słownik poprawnej polszczyzny informuje nas, że forma gramatyczna orzecznika zależy przede wszystkim od tego, jaką jest on częścią mowy. Orzecznik, który ma postać rzeczownika, występuje najczęściej w narzędniku (kim? czym?), np. Tadeusz jest dermatologiem.

Pani pytanie dotyczy sytuacji, w której orzecznik jest przymiotnikiem. Przymiotnik w orzeczeniu złożonym występuje najczęściej w mianowniku (godny, warty). Formy narzędnikowe (w Pani przykładzie byłyby to formy: godnym, wartym) są generalnie traktowane jako przestarzałe, charakterystyczne dla XIX-wiecznej polszczyzny. Nie jest jednak do końca prawdą, że formy te są niepoprawne. Orzecznik przymiotnikowy może mieć formę narzędnika, ale tylko w wyjątkowych przypadkach (jeden z Pani przykładów można do nich zaliczyć), np.
a) gdy występuje z formami nieosobowymi czasownika, np. być czynnymbycie czynnąbędąc czynnym zawodowo;
b) gdy występuje w zdaniach bez podmiotu, np. Jak się jest mądrym, to się jest uczciwym; Nie warto być obłudnym.

Wobec tego za poprawną formę w pierwszym z Pani przykładów należy uznać będąc czystym, ale jest wart – w drugim.

Kamila Młodzianko

Źródła:
Słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2011.
– Poradnia PWN (http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=8528).


2 odpowiedzi do „Jest wartym czy jest warte?”

  1. Ula

    Wobec tego za poprawną formę w pierwszym z Pani przykładów należy uznać będąc czystym, ale jest warty – w drugim.

    Będąc warty? To błąd! Wart – wyłącznie!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Tak, ma Pan rację! Faktycznie poprawna jest podana przez Pana forma. Bardzo sprytnie wybrnął też Pan z błędnej formy –…

  2. Dzień dobry! Jest taka pamiątkowa tablica na kamieniu o treści "Pamięci Wszystkim Ludziom Stowarzyszenia" - czy to jest poprawny gramatyczny…

  3. Dziękuję za szybką odpowiedź. Tak, też właśnie myślałem o tym fragmencie w partyzanckiej pieśni: "w mgle utonie próżno wzrok".

  4. Generalnie poprawną i skodyfikowaną formą (na zasadzie wyjątku od reguły) jest we mgle. Można o tym przeczytać np. tutaj w…

  5. Stosujemy zwrot "we mgle". Czy poprawna jest oboczność "w mgle"? Może dopuszczalna jest przy zmianie szyku wyrazów w zdaniu, np.:…

  6. Tak. Przyjrzałem się tematowi i myślę, że trudno byłoby znaleźć inne możliwe rozwiązanie. Końcówka tego typu nazwiska w miejscowniku ulega…

  7. Dzień dobry! Czy nazwisko Hogshire odmieni się w miejscowniku jako: Hogshirze? Dzięki piękne za pomoc!

  8. Przepraszam za tak długi czas oczekiwania na odpowiedź. Musiałem to sprawdzić we wszystkich dostępnych źródłach (co jest – wiem –…

  9. Jest to terminologia specjalistyczna i z tego, co widzę, poprawnościowcy w ramach polszczyzny ogólnej dotąd chyba się tym określeniem nie…

  10. Dzień dobry, Jaka jest poprawna nazwa dla specjalisty zajmującego się dobieraniem dawki pokarmowej dla zwierząt. Specjalista żywienia czy specjalista żywieniowy.…

Archiwa

luty 2013
N P W Ś C P S
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
2425262728  

Nasze nagrania