Dziś na poniższe pytanie Czytelniczki odpowiada po raz pierwszy Kamila Młodzianko, która dołączyła niedawno do redakcji Językowych Dylematów.
Jaka forma jest poprawna – „będąc czystym” czy „będąc czysty”?
Czy mówi się „jest wartym/godnym/sprawiedliwym” czy „jest warte/warty”?
Pisząc dłuższe teksty zdarza mi się używać formy (nie wiem jak to się poprawnie nazywa) zakończonej „-m”. Skąd ta naleciałość? Czy jest to błąd?
Jedna z zaprzyjaźnionych mi osób zwróciła mi uwagę, iż takiej formy się nie używa… Kto ma rację?
Dziękuję z góry za pomoc i pozdrawiam,
Katarzyna
Pani wątpliwość dotyczy formy gramatycznej orzeczenia złożonego, a konkretnie jego części, która orzeka coś o podmiocie, czyli właśnie orzecznika. (Więcej o orzeczeniu złożonym napisane jest tutaj).
Słownik poprawnej polszczyzny informuje nas, że forma gramatyczna orzecznika zależy przede wszystkim od tego, jaką jest on częścią mowy. Orzecznik, który ma postać rzeczownika, występuje najczęściej w narzędniku (kim? czym?), np. Tadeusz jest dermatologiem.
Pani pytanie dotyczy sytuacji, w której orzecznik jest przymiotnikiem. Przymiotnik w orzeczeniu złożonym występuje najczęściej w mianowniku (godny, warty). Formy narzędnikowe (w Pani przykładzie byłyby to formy: godnym, wartym) są generalnie traktowane jako przestarzałe, charakterystyczne dla XIX-wiecznej polszczyzny. Nie jest jednak do końca prawdą, że formy te są niepoprawne. Orzecznik przymiotnikowy może mieć formę narzędnika, ale tylko w wyjątkowych przypadkach (jeden z Pani przykładów można do nich zaliczyć), np.
a) gdy występuje z formami nieosobowymi czasownika, np. być czynnym, bycie czynną, będąc czynnym zawodowo;
b) gdy występuje w zdaniach bez podmiotu, np. Jak się jest mądrym, to się jest uczciwym; Nie warto być obłudnym.
Wobec tego za poprawną formę w pierwszym z Pani przykładów należy uznać będąc czystym, ale jest wart – w drugim.
Kamila Młodzianko
Źródła:
– Słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 2011.
– Poradnia PWN (http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=8528).
Wobec tego za poprawną formę w pierwszym z Pani przykładów należy uznać będąc czystym, ale jest warty – w drugim.
Będąc warty? To błąd! Wart – wyłącznie!
Tak jest! Ma Pani całkowitą rację. Już poprawione. Bardzo dziękujemy.