Kilka dni temu, odpowiadając na pytanie czytelnika, pisałem o tym, czy warto odmieniać wyrazy obcojęzyczne. Uznałem, że przy tej okazji warto omówić kwestię bardziej podstawową: czy w ogóle należy korzystać z tego typu określeń i włączać je do polszczyzny. Robię to dziś – w osobnym artykule.
Młodzi footballiści. / Zdjęcie: Photoxpress
W tekście na stronach Rady Języka Polskiego pochodzącym z 2001 r., czytamy:
Prawie każdy wyraz pospolity (czyli taki, który nie jest nazwą własną), należący do jakiegoś języka, można przetłumaczyć na język obcy. Nawet, jeśli w danym języku nie ma odpowiednika jakiegoś słowa obcego, to na potrzeby tekstu można go stworzyć. Tak więc podane przez Panią (jako przykład) wyrażenie „Didactic Consultant” po polsku brzmi „doradca dydaktyczny”. Nie widzę zatem powodów, dla których autorzy tekstów obcojęzycznych mieliby wymagać, by użyte przez nich słowa obce nie były tłumaczone na język polski.
No cóż, od tej chwili minęło już 18 lat, a procesy zapożyczania (zwłaszcza słownictwa technicznego czy biznesowego) z języka angielskiego zdecydowanie przyspieszyły. Liczę, że ocena językoznawców normatywistów nie jest już tak radykalna, choć zawsze znajdą się językowi puryści, którzy chcieliby ustrzec polszczyznę od obcych wpływów.
Nieco inaczej niż w powyższym cytacie akcenty rozkładają autorzy Nowego słownika poprawnej polszczyzny, którzy piszą:
Jeżeli zapożyczamy z języków obcych tylko słownictwo, zwłaszcza nazwy nowych, nie znanych dotąd desygnatów, nie ma powodów do krytyki tego procesu, typowego dla wielu współczesnych systemów leksykalnych, podobnie jak nasz dalekich od samowystarczalności. Ocenę zjawiska łagodzi jeszcze ograniczanie zasięgu stosowania pożyczek do terminologii naukowo-technicznej oraz przyswajanie polszczyźnie takich wyrazów, które są znane i używane w wielu językach, gdyż internacjonalizacja słownictwa z jednej strony ułatwia (przyspiesza) międzynarodową wymianę myśli, z drugiej umożliwia pracom naszych naukowców swobodne wejście w obieg światowy. Warunkiem akceptacji takich zapożyczeń w tekstach jest tylko dobra znajomość ich znaczeń, a w wypadku cytatów także oryginalnej wymowy i pisowni.
I przyznam, że takie postawienie sprawy bardzo mi się podoba. W artykule sprzed kilku dni podałem przykład wyrazu contentmarketingowy stosowanego w świecie biznesu oraz nowych technologii. Przyznam, że zupełnie nie przekonuje mnie propozycja używania zamiast określenia content marketing określenia marketing treści czy – jak chce autor opinii na RJP – zamiast didactic consultant – doradca dydaktyczny.
A oto moje argumenty:
- Te polskie odpowiedniki nic nie znaczą i nie są wcale dla odbiorców języka jaśniejsze niż terminy oryginalne. Weźmy ten nieszczęsny marketing treści… Może raczej treściowy? Co i tak niczego nie rozjaśnia, bo przecież każdy marketing z zasady powinien zawierać jakąś treść.
- Polskie tłumaczenia zazwyczaj gubią oryginalną głębię znaczeń, stosowanie specjalistycznych zwrotów obcojęzycznych pozwala sięgnąć do prawdziwego sensu wyrazów na bazie języka, z którego pochodzą, i lepiej je zrozumieć.
- Tworzy się fatalna moda na budowanie kalek językowych, którą uważam za dużo gorszą i o wiele bardziej niebezpieczną od stosowania wyrazów cytatów. Kalki językowe nie tylko gubią przekaz języka oryginalnego, ale też powodują przesunięcia znaczeniowe wyrazów znanych polszczyźnie od dawna, za sprawą czego podwójnie tracimy precyzję wyrażenia oraz rozmywamy ostrość wyrażeń w naszym języku.
- Teksty z wyrazami cytatami brzmią o wiele bardziej poważnie i są – z wyżej wymienionych względów – bardziej ścisłe, co sprawia, że tekst może być bardziej lakoniczny (przemawia więc za nimi kryterium ekonomiczności języka).
Jak pewnie stałym czytelnikom tekstów na moim blogu wiadomo, jestem kibicem futbolu amerykańskiego. Zdecydowaną większość meczów oglądam z amerykańskim komentarzem i generalnie myślę o tym sporcie anglojęzycznymi terminami. Próby tłumaczenia prostych terminów amerykańskich, oddawanych często w pisowni dwu- lub trzyliterowymi skrótowcami zrozumiałymi dla większości czytelników tekstów specjalistycznych także w języku polskim, byłyby karkołomne i niepomiernie wydłużałyby tekst.
Po stokroć wolę też, gdy jakiś polski spiker mówi po prostu incomplete pass niż nieszczęsne podanie niekompletne lub podanie niepełne. Bo przecież tutaj – nomen omen – kompletnie nie o to chodzi, że ono jest niekompletne (jak podanie może być niekompletne lub niepełne) – tylko że jest zwyczajnie nieudane, ewentualnie niecelne (zwłaszcza że ten sam termin – incomplete pass – stosuje się w hokeju i tam z tłumaczeniem tego właśnie w ten sposób nie ma żadnego problemu), niezłapane czy – to już naprawdę od biedy – niedopełnione. Prawda, że ta ostatnia wersja też brzmi głupio? A i tak o wiele lepiej oddaje sens określenia incomplete pass niż to nieszczęsne podanie niekompletne.
Po prostu każdy język ma swoją logikę i to, co za pomocą danych słów oddamy w jednym języku, przetłumaczone żywcem na inny staje się zupełnym nonsensem.
– Paweł Pomianek
Autorami tekstów na stronie są Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, oraz jego 