Językowe Dylematy

Izabela Wieczorek •

© by Językowe Dylematy (2013)

Na jakie typy błędów zwracają uwagę poszczególni autorzy?

Gwara, regionalizmy i dialektyzmy

Współcześnie zauważam tendencję do chęci całkowitego wyzbywania się w wymowie wyrazów wskazujących na posługiwanie się dialektem czy regionalizmami. Jak jednak zapewnia Paulina Mikuła w swoim opracowaniu poprawnościowym pt. „Mówiąc inaczej”, gwara nie jest czymś, czego należałoby się wstydzić. A przecież niektórzy z nas dialektem czy gwarą określają po prostu gorszy język. Pozostaje mi tylko stwierdzić, iż jest to zupełnie błędne rozumowanie, gdyż język ogólnopolski powstał właśnie z jego różnego rodzaju odmian, występujących na poszczególnych terenach naszej ojczyzny.

W książce „Język dla wszystkich” Witold Cienkowski twierdzi: „Wiele błędów językowych da się sprowadzić do faktów gwarowych niesłusznie zastosowanych w ogólnopolskiej odmianie języka”. Wynika z tego, że my, Polacy, nieumiejętnie korzystamy z właściwości gwar oraz że błędami nie są same dialektyzmy czy regionalizmy, lecz ich niewłaściwe używanie.

Paulina Mikuła, Mówiąc inaczej

Autorzy książki „Polszczyzna płata nam figle” sugerują, że mówiąc gwarą, gdy zamierzamy mówić polszczyzną ogólną, czynimy źle, najczęściej zresztą popełniając przy tym liczne błędy szczegółowe także w formach gwarowych. Wspominają również o tym, iż motywacją dla chęci wyzbycia się przyzwyczajeń do używania danego dialektyzmu może być społeczny odbiór naszych wypowiedzi. Nie muszą być one przecież właściwie zrozumiane przez osoby nieposługujące się tym samym dialektem. Podążając tym tropem, czasem słuchacz może nawet uznać jakiś dialektyzm za formę obraźliwą.

Związki frazeologiczne

Związki frazeologiczne niejednokrotnie zaskakują tym, że znaczą coś zupełnie innego, niż wydaje się większości użytkowników języka. „Wszyscy chętnie używamy związki frazeologiczne, ponieważ sprawiają one, że wypowiedź staje się barwniejsza, żywsza, niepospolita” – twierdzą twórcy opracowania „Polszczyzna płata nam figle”. Czyż nie jest to prawdą? Owszem, lecz większość z nas ma tendencję do przekręcania danych związków. Paulina Mikuła w swym opracowaniu poprawnościowym postanowiła wymienić kilka błędnie rozumianych frazeologizmów. Takowym jest między innymi sformułowanie „wchodzić do tej samej rzeki”. Dość często związku „nie wchodzi się do tej samej rzeki” używa się, gdy ktoś – przykładowo – ma zamiar wrócić do byłego partnera, wtedy zostaje mu to odradzone ze względu na to, że przecież i tak się on nie zmieni. Ludzie mylnie uważają, że frazeologizm „nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki” jest zachętą, żeby nie wchodzić do niej, bo się ona nie zmieni, tak samo jak były partner danej osoby. Natomiast związek ma swoje źródło właśnie w stwierdzeniu, że nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, bo rzeka nigdy nie będzie dwukrotnie taka sama.

Polszczyzna płata nam figle

Nie zamierzam przytaczać tu wszystkich niewłaściwie stosowanych frazeologizmów. Zwrócę jednak uwagę na jeszcze jeden: „branie czegoś na tapetę”. Prawidłowa forma brzmi „brać na tapet” czy „wziąć na tapet”. W tym powiedzeniu wyraz „tapet” oznacza stół przykryty zielonym suknem, przy którym dawniej toczono obrady. Niestety, dziś słyszymy raczej, że ktoś bierze coś na tapetę, czyli… na materiał, którym okrywamy ściany w pomieszczeniach. Muszę powiedzieć, że do tej pory ani razu nie spotkałam się, by ktoś brał coś „na tapet”, lecz za każdym razem „na tapetę”. Być może wynika to z podobnej odmiany tych wyrazów, gdyż w miejscowniku brzmią one tak samo. Myślę jednak, że przez to, iż naprawdę duża liczba osób nie jest świadoma tego rozróżnienia, być może kiedyś forma „na tapetę” zostanie zaliczona do poprawnych. Zadecydują o tym autorytety językowe.

Zapożyczenia, czyli nieumiarkowane używanie wyrazów obcych

„O wyrazach obcych i zapożyczonych mówi się dużo i często, przeważnie krytykując ich nadużywanie. Neologizmy pochodzenia obcego rażą wiele osób” – stwierdza Witold Cienkowski. Choć książka „Język dla wszystkich” wspomnianego autora powstała około pięćdziesięciu lat temu, na temat neologizmów formułuje on podobny pogląd, jak w swoim opracowaniu poprawnościowym Paulina Mikuła. Widać zarówno pięć dekad temu, jak i dziś ludzie zauważali duży problem związany z nadmiernym używaniem zapożyczeń. Cienkowski uważał, że wzbogacanie języka polskiego o nowe wyrazy, które pomagają nam określić nowe zjawisko czy zdefiniować pewną innowację, nie jest niczym złym. Jednakże twierdził też, że największe kontrowersje budzą „niewolniczo odwzorowane” spolszczone zapożyczenia, których niekoniecznie potrzebujemy, gdyż w zasobach języka polskiego mamy już synonimy.

Z kolei Paulina Mikuła w swej książce „Mówiąc inaczej” przypomina, iż w polszczyźnie od dawien dawna pojawiała się mnoga liczba neologizmów, lecz w dzisiejszej dobie skomputeryzowania oraz ekspansji angielszczyzny takie sformułowania jak: ASAP, OMG, YOLO czy DIY są już tak przesadzone, że nie budzą u nikogo podziwu, ale najwyżej zażenowanie. Jako Polacy powinniśmy czerpać w większości z naszego języka. Niestety, coraz większa część młodzieży ulega trendom spopularyzowanym na portalach społecznościowych czy też w różnego typu aplikacjach. „Cierpię niemal fizycznie, słysząc, że coś jest do zrobienia na ASAP, a brief do nas nie dotarł, ale wiem, że te słówka są funkcjonalne” – wspomina Mikuła.

Chcąc dać przykład wypowiedzi naszpikowanej zapożyczeniami, zacytuję Jakuba Żulczyka, który podczas jednego z wywiadów mówił tak: „Nie. Tam są kulawości, to się źle zestarzało, ale tak jest zwykle z filmami o młodzieży. Jak byś to dzisiaj zrobił, o milenialsach, o gimbusach, i dobrze oddał ich zajawki, strój, język… Jeden jest np. jutuberem, drugi aspirującym hiphopowcem, trzeci gra w gry czy coś tam, i oparł to na tym samym silniku, tej samej historii, z dobrze wymyślonymi bohaterami, to ci gwarantuję, że byś miał super film albo serial”[1].

Youtuberka wnioskuje, iż niektóre z makaronizmów zadomowiły się w języku polskim na dobre. Uważa też, że z większością tych zapożyczeń nie da się nic zrobić, ponieważ w naszym języku nie ma dla nich właściwych odpowiedników. Na przestrzeni około pięćdziesięciu lat stanowiska co do zapożyczeń nie zmieniły się drastycznie. Podobnie jak w latach siedemdziesiątych, tak i teraz Polacy mają problem z uleganiem ich nadużywaniu. Czytaj dalej →