Związki zgody

Są to takie związki wyrazowe, w których składniki podrzędne (określające) muszą się upodobnić do nadrzędnych (określanych) pod względem wszystkich cech gramatycznych.

To, ile jest tych cech i jakie to są cechy, zależy od tego, do jakich części mowy należą poszczególne składniki związku oraz od konkretnych właściwości gramatycznych każdego z nich.

  1. Jedną cechę wspólną (liczbę) ma zdecydowana większość związków głównych, czyli składających się z podmiotu i orzeczenia, np. Wiatr wieje, Deszcz pada.
  2. Dwie cechy wspólne (liczbę i rodzaj) mają połączenia podmiotowo-orzeczeniowe z czasownikiem w czasie przeszłym lub w trybie warunkowym, np. Podróżnicy przyjechali, Zawodnicy trenowali, Matka byłaby zadowolona. Jeżeli mamy do czynienia z zaimkiem podmiotowym, to związek ma jednakową i liczbę, i osobę, np. Ja rozmyślam, Wy się niepokoicie.
  3. Trzy cechy wspólne (liczba, rodzaj i przypadek) mają przydawki z rzeczownikami określanymi, np. czterej zawodnicy, (o) bursztynowej komnacie; identyczną osobę, liczbę i rodzaj mają połączenia zaimka on, ona z czasownikami w czasie przeszłym, np. One biegały; Oni zaśpiewali.

Związek zgody polega na tym, że każda zmiana wyrazu nadrzędnego (jakiejś jego cechy gramatycznej) powoduje, że identycznie zmienia się wyraz podrzędny, np. dobrą okazją, (o) dobrej okazji; ona wymyśliła, oni wymyślili.

Dużo trudności sprawia ustalenie postaci orzeczenia w związku głównym (podmiotowo-orzeczeniowym). Pomocne będą poniższe wskazówki:

  1. Cechy podmiotu wyznaczają cechy orzeczenia. Podmiot i orzeczenie mają tę samą liczbę gramatyczną (co najmniej), np. Nauczyciel mówi, uczniowie słuchają. Rodzaj gramatyczny orzeczenie przejmuje od podmiotu, gdy orzeczenie jest w czasie przeszłym, przyszłym złożonym i w trybie warunkowym, np. Zawodnik zaczął skakać; Moje koleżanki otrzymały wyróżnienie.
  2. Jeżeli mamy w zdaniu podmiot szeregowy (są to co najmniej dwa składniki połączone spójnikiem i, oraz), to orzeczenie przyjmuje formę liczby mnogiej, np. Adam i Ewa żyli w raju. Liczba pojedyncza jest dopuszczalna wtedy, kiedy składnikami podmiotu są rzeczowniki abstrakcyjne, które mają jednakowy rodzaj gramatyczny, np. Radość i miłość wypełniała nasz dom. (Inne formy orzeczeń szerzej są opisane we wpisie dotyczącym orzeczenia prostego).
  3. Gdy podmiot jest rozbudowany dodatkowymi określeniami, to nie mają one wpływu na orzeczenie, np. „Sto lat samotności”, najlepsza powieść Marqueza, zostało dobrze przyjęte przez czytelników (nie: …została dobrze przyjęta przez czytelników). Na kształt orzeczenia ma wpływ część podmiotu, która stoi na pierwszej pozycji w zdaniu. Wyjątek: Ta zasada jest nieważna, gdy w określeniu podmiotu podana jest płeć osoby – orzeczenie wtedy gramatycznie tę płeć uwzględnia, np. Nasz znakomity profesor, Ewa Kowalska, jest zafascynowana starożytnością (nie: …jest zafascynowany…).
  4. Podmiotem w zdaniu mogą być takie wyrazy jak: doktor, ekscelencja, magnificencja, mecenas, premier, minister itd. Mogą się one odnosić zarówno do kobiet, jak i do mężczyzn. Forma orzeczenia zależy tu od płci, np. Premier Wielkiej Brytanii była nazywana Żelazną Damą (chodzi o Margaret Thatcher); Premier Polski spotkał się ze strajkującymi (chodzi np. o Donalda Tuska).

Autor: Tomasz Powyszyński


5 odpowiedzi do „Związki zgody”

  1. Wstegeszczu

    1. Do tekstu wkradła się literówka: powinno być Marqueza, nie Maqrueza.

    2. Według mnie zdanie »”Sto lat samotności”, najlepsza powieść Marqueza, zostało dobrze przyjęte przez czytelników« brzmi jakby czyjać stuletnia samotność rzeczywiście została doskonale przyjęta; odwraca uwagę od faktu, że „Sto lat samotności” jest dziełem literackim.

    Powiedziałabym raczej:
    a) Najlepsza powieść Maqrueza, „Sto lat samotności”, została dobrze przyjęta przez czytelników.
    b) „Sto lat samotności”, najlepsze dzieło Marqueza, zostało dobrze przyjęte przez czytelników.

    • Paweł Pomianek

      Bardzo dziękuję. Literówkę poprawiłem. Co do drugiej kwestii, to zdanie ma przede wszystkim pokazać, jak zachowuje się orzeczenie w tego typu zdaniach – w tym sensie zostało skonstruowane odpowiednio, niezależnie od skojarzeń, których kwestia wydaje się tutaj drugorzędna. Pani zdanie b) zatraca główny cel, bo dzieło miałoby takie samo orzeczenie jak Sto lat samotności.

  2. Marta S.

    Mam kłopot z wyborem formy czasownika (chodzi mi o rodzaj gramatyczny) w zdaniu:

    „Zabawkowe mikołaje wesoło kręciły głowami”

    Chodzi o zabawki mikołaje, które – no właśnie! – KRĘCIŁY czy KRĘCILI głowami?
    Jeśli rodzaj męskoosobowy w liczbie mnogiej odnosi się tylko do osób o płci męskich (pomijając dzieci), to oznacza, że owych mikołajów trzeba zaliczyć do grupy niemęskoosobowej, wówczas forma KRĘCIŁY jest poprawna?

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

marzec 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031  

Nasze nagrania