Nieodmienne części mowy

Nieodmienne części mowy to wyrazy, które nie zmieniają swojej formy gramatycznej.

Należą do nich:

  • przysłówki,
  • spójniki,
  • przyimki,
  • wykrzykniki,
  • partykuły.


Przysłówek
– występuje głównie z czasownikiem, przymiotnikiem lub innym przysłówkiem,
– odpowiada na pytania: jak?, gdzie?, kiedy?, np. dobrze, tutaj, jutro,
– pełni funkcję okolicznika lub orzecznika,
– tworzy się je głównie od przymiotników za pomocą końcówek -e, -o,
– przysłówki pochodzące od przymiotników, stopniują się tak jak przymiotniki, pozostałe (dziś, zawsze) nie stopniują się,

Spójnik
– jego funkcją jest łączenie zdań lub jego części,
– poszczególne typy zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie mają swoiste spójniki,
– istnieją spójniki skorelowane, które występują w postaci nieciągłej (zarówno…, jak i…), ich użyciem rządzą zasady:

  1. po użyciu pierwszej części spójnika (np. o ile…) nie można zrezygnować z części drugiej (…o tyle),
  2. forma spójnika skorelowanego jest stała, żaden człon nie może być zastępowany przez inny spójnik o tej samej funkcji: najczęstsze błędy to: dlatego…, ponieważ…, dlatego…, bo… (forma poprawna: dlatego…, że), o ile…, to…, (poprawnie: o ile…, o tyle…), nie tylko…, ale i…, (forma poprawna: nie tylko…, lecz także…), zarówno…, i… (forma poprawna: zarówno…, jak i…);

– spójniki przed którymi nie stawiamy przecinków to: oraz, ani, ni, lub, albo, i, bądź.

Przyimek
– występuje tylko w połączeniu z rzeczownikiem lub wyrazem o podobnej funkcji (zaimkiem, przymiotnikiem),
– każdy przyimek rządzi odpowiednim przypadkiem,
– przyimki są odrębnymi wyrazami, np. do, ku, między, nad, pod lub połączeniami takich wyrazów, np. poprzez, sponad, znad,
– przyimek w zdaniu powinien być umieszczony bezpośrednio przed wyrazem, z którym się łączy, np. Spotkanie obyło się w pałacu,
– umieszczanie rozbudowanych określeń między przyimkiem a rzeczownikiem jest błędem, np. Spotkanie obyło się w zbudowanym sto lat temu pałacu.

Wykrzyknik
– wyraża uczucia, silne stany emocjonalne, naśladuje dźwięki otaczającego świata,
– samodzielna część mowy, nie wchodzi w związki z innymi wyrazami,
– w wypowiedzeniu może stanowić samodzielną wypowiedź.

Partykuła
– pełni rolę wyrazu pomocniczego,
– jest to niesamodzielny wyraz lub morfem, nadający wypowiedziom zabarwienie znaczeniowe lub uczuciowe,
– może mieć charakter rozkazu, pytania, wzmacniający,
– przykłady: nie, ani, by, chyba, czy, niech, niechaj, oby, tak, bodaj.

Autor: Katarzyna Cichosz

Zobacz wpis:
Odmienne części mowy

W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów (zwłaszcza pisanych). Pozostanie ona na blogu na stałe. Dzięki temu, przy części tematów omawianych później będziemy mogli odwołać się do tych wpisów.


20 odpowiedzi do „Nieodmienne części mowy”

    • Tomasz Marek

      Wg Jagodzińskiego, przywoływanych przezeń gramatyków i innych źródeł internetowych „ani” to spójnik, łączący zaprzeczone zdania współrzędne lub składniki współrzędne zdania zaprzeczonego, np. „Nie kradł ani nie oszukiwał.” Jednakowoż wg SJP PWN „ani” może też być partykułą, gdy poprzedza:
      – orzeczenie czasownikowe, np. „Ani pisnął.”,
      – niektóre użycia rzeczownikowe, np. „Nie wypił ani kropli.”,
      lub występuje w utartych połączeniach oznaczających brak czegoś, np. „Ani krzty; ani odrobinę; ani razu; ani trochę.”»

      • Tomasz Marek

        W uzupełnieniu dodam (p. Jagodziński mógłby mnie oskarżyć o pominięcie jego klasyfikacji „ani” jako partykuły TEŻ), że Jagodziński również podaje werdykty gramatyków. wg których „nie” może być „partykułą, modulantem wzmacniającym, wykrzyknikiem i dopowiedzeniem”.

    • Paweł Pomianek

      Niekoniecznie. To znaczy nie jest to oczywiście szyk naturalny, ale do obrony przynajmniej w dwóch kontekstach:
      – zamierzony efekt szyku przestawnego (bliski poezji);
      – cytat jest wyjętą z kontekstu reakcją-odpowiedzią na pytanie np. Czy ufasz mi? (lub wiele innych); wtedy odpowiemy raczej właśnie tak, jak na tatuażu.

      • Tomasz Marek

        Biblia jest pełna szyku przestawnego, buduje patos od Wujka. Podobnie w angielskim: patrz napis na banknotach $ – ” In God we trust”.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

luty 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728  

Nasze nagrania