Cudzysłowy

Do tego znaku interpunkcyjnego jesteśmy przyzwyczajeni tak bardzo, że nawet w wypowiedziach ustnych podkreślamy gestem jego obecność. Mowa oczywiście o cudzysłowie. Warto wyjaśnić podstawowe zasady stosowania cudzysłowów, żeby ich użycie nie okazało się w praktyce raczej nadużyciem z naszej strony.

Cudzysłów jest znakiem interpunkcyjnym, który przede wszystkim ma charakter wyodrębniający. Zazwyczaj nie mamy problemu z użyciem cudzysłowu w jego podstawowej funkcji, którą jest oznaczanie przytoczeń wypowiedzi innych osób. Generalnie zasada mówi, że w cudzysłów (tzw. apostrofowy) ujmujemy wszelkie przytoczenia – czy to wypowiedzi pisemnych, czy ustnych. Napiszemy np. Powiedziałam mu wtedy wyraźnie: „Dzisiaj nigdzie nie pójdę”. (Cudzysłów jako znak cytowania może stać się jednak kłopotliwy, gdy pojawia się w sąsiedztwie innych znaków interpunkcyjnych).

Cudzysłowu używamy również, żeby wyodrębnić pewne wyrazy ze względów znaczeniowo-stylistycznych. Często spotykamy się z tym w przypadku niektórych nazw własnych. Zasada mówi, że dotyczy to przezwisk, mniej znanych pseudonimów, kryptonimów organizacji, a także nazw własnych instytucji lub obiektów, które występują na końcu wielowyrazowych nazw opisowych. Napiszemy np. Polskie Linie Lotnicze „Lot” i Stefan „Grot” Rowecki, lecz zupełnie nie ma już potrzeby brać w cudzysłów pseudonimu Aleksandra Głowackiego (Bolesław Prus).

W cudzysłów ujmujemy tytuły czasopism (w przypadku tytułów samych utworów częściej stosujemy kursywę), np. W „Ziemi Lubelskiej” drukował Czechowicz. Cudzysłowem oznaczamy także objaśniane w zdaniu wyrazy (choć do tego celu również można zastosować kursywę), np. Wyraz „kościół” jest zapożyczeniem z języka czeskiego.

Po cudzysłów sięgamy również, gdy chcemy wyodrębnić wyraz obcy stylistycznie. Jest to prawdopodobnie najtrudniejsza i przez to najczęściej nadwerężana część zasady. Sama reguła mówi jednak, że cudzysłowu można użyć tak naprawdę tylko w kilku sytuacjach. Po pierwsze wtedy, gdy w tekście naukowym (i w stylu wysokim w ogóle) pojawia się wyraz potoczny, np. Niektórzy twierdzą, że badacze rękopisów nie powinni „odcedzać” tekstu ze skreśleń.

Możemy również cudzysłowu użyć, gdy chcemy podkreślić nasz dystans poprzez wyrażenie ironii, np. Swoim przybyciem Tomasz zrobił nam wczoraj niezbyt elegancką „niespodziankę”.

Z oznaczaniem dystansu bywa pewien kłopot, ponieważ jako piszący mamy pokusę obejmować cudzysłowem zbyt wiele wyrażeń, podczas gdy częściej wypadałoby uzupełnić zdanie skrótem tzw., np. Borowski jako świadek tzw. epoki pieców.

Na tym jednak nie koniec problemów. Niektórzy eksperci zgadzają się z tym, że cudzysłowami obejmuje się również wyrazy użyte w znaczeniach, które nie są ich podstawowymi znaczeniami, np. Ryby dobrze „brały”. Tymczasem reguła mówi, że nie należy ujmować w cudzysłów wyrazów użytych przenośnie, w znaczeniu wtórnym. Słownik ortograficzny PWN podaje jako przykład zdanie analogiczne, podkreślając, że cudzysłów jest tu zbędny: Codziennie wkuwam kilkadziesiąt słówek angielskich.

Cudzysłów na pewno jest zbędny również wtedy, gdy w wypowiedziach potocznych stosujemy utarte związki frazeologiczne, np. Odkąd pamiętam, pisał jak kura pazurem i na pewno nigdy nie był z niego ranny ptaszek.

I jeszcze jedno jest pewne: nie możemy uciekać się do zastosowania cudzysłowu tam, gdzie mamy do czynienia z jakąś nieporadnością językową. Nie jest on również właściwy w przypadku neologizmów, o ile te w ogóle powinny się w naszych tekstach pojawiać…

Kamila Młodzianko


9 odpowiedzi do „Cudzysłowy”

  1. Bożena

    Dzień dobry Panie Pawle,

    spisuję wspomnienia i mam pytanie odnośnie przytaczanych wypowiedzi zawierających pseudonim.
    W treści wspomnień pseudonim ujmuję w cudzysłów, np.: Tamtego dnia „Wiewióra” nie czuła się dobrze.
    Natomiast, przytaczając wypowiedż innej osoby, mam mały problem…
    Wydaje mi się, że cudzysłów nie jest tu konieczny, np.: Zdenerwowałam się wtedy i powiedziałam: „Wiewióra nie powinna była tego robić!”
    Bo jakby to wyglądało: „»Wiewióra« nie powinna była tego rbić!” ???
    To jest zapis wypowiedzi, czy więc cytujemy, tak jak mówimy, używając ewentualnie przecinków czy wielokropków, dla zaakcentowania czy rozdzielenia danych części tejże wypowiedzi, bez dodatkowego ujmowania pseudonimu w cudzysłów?

    • Paweł Pomianek

      Pani Bożeno,
      ja generalnie jestem zwolennikiem podejścia, żeby przy pseudonimach nie dawać w ogóle cudzysłowu – jedynie przy pierwszym użyciu w danej książce, by była jasność, że jest to pseudonim, jeśli oczywiście autor sobie tego życzy.

      Jeśli jednak zdecydujemy się rzeczywiście używać tego nieszczęsnego cudzysłowu, trzeba to już będzie robić konsekwentnie, także na drugim poziomie cytowania 😉 Więc niestety należałoby zapisać właśnie tak: „»Wiewióra« nie powinna była tego robić!”.

  2. d

    Wiem, że to może pytanie nie w temacie, ale nie jestem pewien i nigdzie mogę znaleźć, co oznacza 'w znaczeniu wtórnym’? Czy chodzi o powtórzoną metaforę czy pochodną, czyli wnioskowany z {pozornej} jednoznaczności, jak – biorąc dany przykład o rybach – łowienie ryb czy może mając na myśli jakieś słowotwórcze pochodzenie wyrazu? (pomijam możliwość, by znaczenie wtórne miało mieć umniejszaniającą funkcję)

    • Kamila Młodzianko

      AJ, dziękuję za tę uwagę. Oczywiście oba człony powinny być zapisane właśnie wielkimi literami – „Ziemi Lubelskiej”.

      Sam przykład zaczerpnięty z: Tadeusz Kłak, Nieznana twarz Czechowicza, „Scriptores” 2008, nr 32. W artykule tytuł czasopisma pojawia się oczywiście w postaci poprawnej.

      Przepraszam za tę omyłkę.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

styczeń 2014
N P W Ś C P S
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031  

Nasze nagrania