Podstawowe zasady interpunkcji

Można nauczyć się dobrze pisać, nie popełniać błędów ortograficznych, używać właściwych połączeń wyrazowych, opanować fleksję i frazeologię. Jednak najtrudniejsza do wyuczenia wydaje się interpunkcja. Zwłaszcza że w wielu przypadkach to, czy w danym miejscu postawimy przecinek, zależy w dużej mierze od interpretacji. Pomimo to, można wskazać zespół najbardziej podstawowych zasad interpunkcyjnych. I właśnie temu zagadnieniu poświęcimy dwa wpisy.

Rozpocznijmy od najważniejszego, czyli od wymienienia i krótkiego opisania

czynników stanowiących naturalne podstawy przepisów interpunkcyjnych:

Dodam tylko, że choć poszczególne przepisy brzmią groźnie, chodzi o rzeczy stosunkowo proste i łatwe do zrozumienia.

1. Pozakonstrukcyjność i dopowiedzeniowość

Gdy w zdaniu występują wtrącenia, wołacze czy wykrzykniki, musimy je w jakiś sposób oddzielić. Czynimy to przy pomocy przecinka, półpauzy lub dwukropka. Często mamy tutaj do czynienia z tak zwaną drugoplanowością (w zdaniu pojawia się niejako na marginesie dodatkowa informacja – tak jak tutaj) czy poszerzeniem treści. Przerywa się zasadniczy tok zdania, a zdanie wtrącone wchodzi pomiędzy części zdania, które stanowią związki wyrazowe (np. wtrącenie rozdziela podmiot od orzeczenia).

Np. mamy zdanie: „Marcin mówił, że takiego czegoś jeszcze nie doświadczył”. Podmiot: Marcin; orzeczenie: mówił. Ale możemy to podstawowe zdanie poszerzyć o dodatkową wtrąconą informację: „Marcin – choć zwiedził już pół świata – mówił, że czegoś takiego jeszcze nie doświadczył”.

2. Asyndetyzm (bezspójnikowość)

Przecinek stosujemy zawsze wśród członów równorzędnych zestawionych asyndetycznie (czyli bez spójników).

Np. „W kolejce stali Bronisław, Zenobia, Stefania, Róża i Franciszek”. Pomiędzy poszczególnymi imionami stawiamy przecinek. Wyjątek stanowi połączenie „Róża i Franciszek” – ponieważ pomiędzy imionami stoi spójnik, przecinek nie jest potrzebny.

3. Polisyndetyzm (wielospójnikowość)

Przecinek stawimy jednak także przy spójnikach „i” czy „ani” powtarzanych przy kilku członach zdania. Przecinek stawiamy przed drugim z kolei i przed następnymi spójnikami.

Np. „Bo Twoje jest królestwo i potęga, i chwała na wieki” (z Mszału Rzymskiego). Proszę zwrócić uwagę, że mamy tutaj do czynienia z trzema równorzędnymi członami: „królestwo”, „potęga”, „chwała na wieki”. Przy słowie „królestwo” nie ma spójnika, dlatego gdy pojawia się on po raz pierwszy przy słowie „potęga” nie stawiamy przed nim przecinka. Dopiero przy połączeniu dwóch równorzędnych członów, przed którymi stoi spójnik („potęga” oraz „chwała na wieki”), mamy do czynienia z polisyndetyzmem, a więc stawiamy przecinek.

4. Semantyczna repartycja tekstów

Zasada brzmi nieprzyjemnie, ale chodzi po prostu o to, że o tym, gdzie postawimy przecinek, decyduje to, o co chodzi w tekście. Pamiętam, że w szkole podstawowej historyk przedstawił nam wagę właściwego stawiania przecinków na takim oto przykładzie:
„Panowie, bydło zdycha, burmistrz zakazuje jeść z niego mięso”.
„Panowie bydło, zdycha burmistrz, zakazuję jeść z niego mięso”.

Generalnie z byle jakiego postawienia przecinków wychodzą czasami różne ciekawe „kwiatki”: „Pies myśliwski, wyżeł ciemnobrązowy, ogon ucięty do odebrania”.

W innych wypadkach zdanie może pozostać poprawnym, ale zupełnie zmienić sens:
„Przebaczyć nie można, powiesić!”
„Przebaczyć, nie można powiesić!”

Jak widać, złe postawienie przecinka może nawet czasami kosztować kogoś życie.

5. Ekspresja

Ekspresja – mówiąc najkrócej – decyduje najczęściej o tym, że zamiast kropki czy przecinka (albo po prostu dodatkowo) postawimy wykrzyknik.

Np. zamiast: „Człowieku, szkoda, że tego nie widziałeś.” > „Człowieku! Szkoda, że tego nie widziałeś!”

6. Rytmika mowy

Jeszcze kilka wieków wstecz rytmika rządziła interpunkcją. Ech… jak my byśmy tego chcieli dzisiaj – westchnie zapewne wielu. Zresztą już nieraz słyszałem, że skoro przecinki nie sugerują, gdzie trzeba zrobić oddech przy czytaniu tekstu, to po co one w ogóle są potrzebne.

Niestety dla miłośników rytmiki, dziś w odniesieniu do interpunkcji pełni ona jedynie funkcję negatywną, czyli rytmika mowy nie może zdecydować o dostawieniu przecinka, może jednak spowodować, że pewne znaki zostaną pominięte.

Np. „Mówiono, że gdy miała się urodzić młodsza, groziła odebraniem sobie życia”
Zdanie składa się z trzech zdań składowych:
1. Mówiono – zdanie nadrzędne.
2. że groziła odebraniem sobie życia – zdanie podrzędne I stopnia.
3. gdy miała urodzić się młodsza – zdanie podrzędne II stopnia.
Ze względu na rytmikę mowy pomija się w tym wypadku przecinek pomiędzy „że” a „gdy” (Przykład za: S. Jodłowski, Zasady interpunkcji).

Generalnie, jako że nie robimy przestanków oddechowych pomiędzy zbiegającymi się spójnikami, przyjął się także zwyczaj, że nie stawiamy między nimi również przecinków. Podobnie, gdy zbiegają się ze sobą spójnik z zaimkiem, np. „bo póki” lub „to jak”.

7. Redakcyjne wyróżnianie przytoczeń

W tej ostatniej już podstawowej zasadzie chodzi o dwukropki i cudzysłowy, które stawiamy, gdy używamy w pisowni mowy niezależnej (dosłownego cytatu).

Np. Grzegorz powiedział: „W zdaniu nie wolno rozdzielać podmiotu od orzeczenia oraz dopełnienia od orzeczenia”.

Nie wolno rozdzielać!

A oto części zdania, których nie wolno oddzielać przecinkami (oczywiście w przypadku zdań wtrąconych takie rozdzielenie nastąpi, ale z innych względów):

  • Podmiotu z orzeczeniem (np. kot pije);
  • Dopełnienia z orzeczeniem (np. pije mleko);
  • Przydawki wyodrębniającej (klasyfikującej) z orzeczeniem (np. kot biały pije).

Imiesłowowy równoważnik zdania

Na koniec dodajmy jeszcze tylko jedną istotną zasadę, o której często się zapomina. Otóż przecinkami oddzielamy nie tylko zdania składowe, które zawierają czasownik, ale również imiesłowowe równoważniki zdań.
Np. „Michał pokazywał różne techniki, chcąc wzbudzić podziw”. Wprawdzie we fragmencie „chcąc wzbudzić podziw” nie ma czasownika, ale występuje imiesłów przysłówkowy współczesny, który w konstrukcjach zdaniowych jest traktowany bardzo podobnie do czasownika.

Wyjątkiem jest użycie imiesłowu przysłówkowego uprzedniego „wyjąwszy” w znaczeniu „oprócz”. Np. „Wyjąwszy dzisiejszy dzień nigdy się nie spóźniał”. W takim przypadku przecinka nie stawiamy.

W kolejnym wpisie zajmiemy się szczegółowo jednym z najtrudniejszych zagadnień z dziedziny interpunkcji, a mianowicie składnią porównań.

Przy tworzeniu notki korzystałem z książki Stanisława Jodłowskiego pt. „Zasady interpunkcji”.

*****************

W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów (zwłaszcza pisanych). Pozostanie ona na blogu na stałe. Dzięki temu, przy części tematów omawianych później będziemy mogli odwołać się do tych wpisów.


18 odpowiedzi do „Podstawowe zasady interpunkcji”

  1. M.B.L.

    Dziękuję za linki, ale jednak mimo profesorskiego przyzwolenia nie będę stosowała tych zbyt liberalnych zasad. Do tej pory, mimo bardzo częstych kontaktów ze słowem drukowanym, nie spotkałam się z zastosowaniem takiego rozwiązania pisowni.
    Nie jest to więc taka oczywista oczywistość.

    • Paweł Pomianek

      Szanowna Pani,
      nikt nie wymaga od Pani, by stosowała krytykowane rozwiązania. Cała rzecz polega jednak na tym, że dość dogmatycznie krytykuje Pani u innych rzeczy, które – jak po kolei wypunktowali komentatorzy – ostatecznie błędami nie są, a w każdym razie – nawet jeśli zgodzimy się co do tego, że są kontrowersyjne – są do obrony. Proszę się nie gniewać, ale to chyba właśnie ten niepoparty źródłami (a wręcz sprzeczny z opiniami językoznawców) dogmatyzm tak rozbawił naszych stałych komentatorów.

  2. Maria B. Libiszowska

    Weszłam przypadkowo na ten blog poprawnościowy. oto moje uwagi:
    – skrótów , tutaj Np., nie piszemy dużą literą,
    – pomiędzy ludźmi, między rzeczami, zjawiskami,
    – zdanie może pozostać POPRAWNE, a nie – może pozostać POPRAWNYM.
    Brak konsekwencji w stosowaniu kropek, średników i przecinków.
    Pozdrawiam
    M.B.L.

      • M.B.L.

        Wydaje mi się, że skrót np. nie jest spójnikiem.
        Można pozostać zadziwionym, ale jeśli dodamy zadziwionym czytelnikiem. Niestety nie zrozumiałam „skrzeczącej rzeczywistości”:)

        • Tomasz Marek

          Proszę Pani, na niektóre sprawy związane ze skrzeczącą rzeczywistością nie mogę nic poradzić ;)). Wciąż jednak próbuję. Otóż w moim linku jw. zdanie zaczyna się od „Np.” i prof. Bańko nie uznał tego za godne wytknięcia. Może dlatego, że obowiązuje następująca regulacja (mnie wydawała się ona zawsze oczywistością, ale dla Pani znalazłem ją w internecie):
          „Skróty zapisujemy zazwyczaj małymi literami. Rozpoczęcie zdania od skrótu wymaga oczywiście dużej litery” http://www.gajdaw.pl/edytorstwo/skroty/print.html. Jest też opinia prof. Bańko: „Nie ma zakazu używania skrótu na początku ani na końcu zdania” http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/miejsce-skrotu-w-zdaniu;13355.html.
          Natomiast Pani uwaga o zadziwianiu wprawiła mnie w kolejne zdziwienie. Proszę ponownie przeczytać moje zdanie (być może zaszło jakieś nieporozumienie) i sprawdzić w dowolnej gramatyce.

  3. Paweł Pomianek

    Słuszna uwaga! Dziękuję, już poprawione. Jak już pisałem nieraz, swoje błędy wyłapać najtrudniej. Dlatego sugerowałem, że na tym blogu będziemy zapewne sobie nawzajem zwracać uwagę na błędy.

  4. zwłaszcza że

    Pisze Pan na swoim blogu takie oto zdanie:
    „Zwłaszcza, że w wielu przypadkach to, czy w danym miejscu postawimy przecinek, zależy w dużej mierze od interpretacji”.
    Z tego,co mi wiadomo,nie stawia sie przecinka w zwrocie typu: zwłaszcza że.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

październik 2010
N P W Ś C P S
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
31  

Nasze nagrania