Pytanie, czy postawić przecinek w zdaniach z wyrazami ‘jak’, ‘jakby’ czy ‘jak gdyby’ należą do najtrudniejszych z dziedziny interpunkcji. Poniżej przedstawiamy ogólne zasady, których znajomość przyczyni się bez wątpienia do bardziej świadomego rozstrzygania tego typu językowych dylematów.
‘Jak’ na początku pełnych zdań
Bez wątpienia najmniejszy problem jest wówczas, gdy wyraz ‘jak’ występuje na początku pełnych zdań.
Np. Pochwycił ubranie, jak głodny chwyta chleb.
Nie stawiamy jednak przecinka przed konstrukcjami: „jak należy”, „jak się patrzy”, „jak ulał”, „kto wie jak”, „nie wiem jak” itp.
‘Jak’ na początku wyrażeń nie będących zdaniami.
Zdecydowanie trudniejsza jest sytuacja, gdy wyraz ‘jak’ występuje na początku wyrażeń nie będących zdaniami. Musimy tutaj rozróżnić cztery przypadki.
1. Porównania integralne (nie stawiamy przecinka)
Chodzi o takie porównania, które wchodzą w skład zasadniczej konstrukcji zdania. W takich przypadkach nie stawiamy przecinka.
Np. Słyszeli jak we śnie głos ojca.
2. Porównania wtrącone (stawiamy przecinek)
Mają one charakter pozakonstrukcyjny, dlatego przecinków trzeba użyć.
Np. Na drodze leżały, jak niefrasobliwy dodatek, świeże jabłka.
Warto dodać, że takim zewnętrznym (dodatkowym) wykładnikiem integralności wyrażeń porównawczych jest brak przestanku oddechowego. Czyli, gdy nie robimy przerwy podczas wypowiadania zdania, będzie to zazwyczaj porównanie integralne.
3. Porównania dopowiadane (stawiamy przecinek)
Chodzi o porównania, które są dołączone dodatkowo, czyli takie, bez których zdanie mogłoby się obejść.
Np. Poruszali się nieprędko, jak uszkodzona machina.
Szli w całkowitym bezładzie, jak dzieci podczas wycieczki szkolnej.
Podobny dopowiedzeniowy charakter mają również wyrażenia wprowadzone wyrazem ‘jak’ w wyszczególnieniach uzupełniających.
Np. W zoo najbardziej podobały mi się duże zwierzęta, jak słonie, nosorożce czy żyrafy.
Nie oddzielamy jednak przecinkami wyszczególnienia integralnego (czyli takiego, bez którego zdanie nie miałoby wewnętrznej logiki).
Np. Takie spółgłoski jak np. b, p należą do grupy zwarto-wybuchowych.
4. Porównawcze równoważniki zdania (stawimy przecinek)
Pamiętamy, że równoważniki zdań tym różnią się od zdania par excellence, że nie ma w nich czasownika, czyli klasycznego orzeczenia. Czasownik jest najczęściej zastąpiony imiesłowem. W przypadku porównawczych równoważników musimy wymienić kilka opcji:
a) Przypadek z orzeczeniem obecnym domyślnie.
Np. Dziewczynka tańczyła, jak prawdziwa tancerka. W domyśle: jak tańczy prawdziwa tancerka.
b) Przypadek z równoważnikiem stanowiącym nawiązanie (stwierdzającym powtarzanie się zjawisk).
Np. Jak większość Rosjan, miał problemy z alkoholem.
Jak wszyscy członkowie rodziny, był niezwykle religijny.
c) Przypadek z porównaniami wprowadzanymi konstrukcjami paralelnymi, np. ‘taki jak’, ‘zarówno jak’, ‘podobnie jak’, ‘inaczej jak’ itp.
W tym punkcie musimy powiedzieć o dwóch ważnych kwestiach: możliwości cofania przecinka oraz pomijania przecinka.
Z zabiegu cofania przecinka można skorzystać wówczas, gdy zdanie ma charakter dopowiedzenia lub wtrącenia. Klasycznie przecinek w zdaniu przy tego typu konstrukcji stawiamy pomiędzy ‘taki’ a ‘jak’. W zdaniach o charakterze wtrącenia możemy jednak powiedzieć: Znów uczuł brak oddechu, taki jak poprzednio. Konstrukcja mogłaby się obejść bez uściślającego dopowiedzenia „taki jak poprzednio”, dlatego ma ono charakter wtrącenia.
Z pomijaniem przecinka możemy mieć do czynienia wtedy, gdy paralelizm jest niewyrazisty, np. Równie dobrze jak wino udaje się w Grecji oliwa. Dodajmy, że jest to rozwiązanie alternatywne – możemy zdecydować się na stawianie przecinka w tego typu konstrukcji. Ale w danym tekście musimy być konsekwentni.
Wyrazy ‘jakby’, ‘jak gdyby’
Gdy porównanie jest wprowadzane za pomocą tych wyrazów, przecinka używamy w następujących przypadkach:
a) Gdy wyraz wprowadza pełne zdanie (np. Powoli, jakby wykładał, kapitan mówi…)
b) Gdy wyraz wprowadza zwrot imiesłowowy (np. Marek odwrócił się, jakby zgorszony).
c) Gdy wyraz wprowadza wyrażenie wtrącone dopowiedziane (Janka, jakby na złość, nie było w pobliżu).
d) Gdy wyraz wprowadza równoważnik zdania (np. Jak grając na pianinie, poruszył tłumy).
Przecinka nie używamy wyłącznie wówczas, gdy wprowadzane wyrażenie ma charakter dookreśleń integralnie związanych z resztą zdania (np. Jego twarz była jakby z kamienia).
*****************
W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów (zwłaszcza pisanych). Pozostanie ona na blogu na stałe. Dzięki temu, przy części tematów omawianych później będziemy mogli odwołać się do tych wpisów.
W sprawie przecinka w zdaniach typu 4a („Tańczyła jak prawdziwa tancerka”) nie widzę różnicy w porównaniu z „Był wysoki jak dąb”, w którym prof. Bańko nie poleca stawiać przecinka, uważając eliptyczność wyrażenia „jak dąb= jak (wysoki jest) dąb” za zbyt daleko idącą.
A co z przecinkami w zdaniu: „Nie ociekało bogactwem aż tak jak Pałac Królewski w Warszawie”? Gdzie powinny się znaleźć, o ile w ogóle?
Jedyny możliwy przecinek można postawić po aż tak, ale i on jest opcjonalny.
Dziękuję za szybką odpowiedź.
Nigdzie nie mogę znaleźć odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie, więc zadam je tutaj.
Czy w zdaniu: „Bagaże czekały już na nich przy szafach, jak zwykle nietknięte tak, jak obaj sobie życzyli.” przecinek powinien znajdować się przed słowem „jak”? Czy może przed całym „tak jak”?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Koniecznie przed tak jak.
Z imiesłowem „nietknięte” trudno sobie ten przecinek inaczej wyobrazić, niż Pan orzekł, choć… Z innymi imiesłowami przymiotnikowymi byłyby możliwe obie wersje różnicujące znaczenie. Dla przykładu (wybrałem w przeczeniu): niepowiązane, nieoznakowane, nieposortowane, nieodkurzone…
Tak, oczywiście. Generalnie często możliwe są obie opcje, gdzie każda kładzie akcent na coś innego lub delikatnie zmienia znaczenie. Ale to już omówiliśmy przy innej okazji. Tutaj odniosłem się do konkretnego zdania wskazanego przez Czytelniczkę.
Szanowny Panie,
nie oszukujmy się: sprawa, którą Pan poruszył, jest trudna. Zasady są dość wieloznaczne, w niektórych przypadkach panuje dowolność. Wielokrotnie potrzeba też długiego namysłu, by rozstrzygnąć, do jakiej grupy zdań dany przykład zakwalifikować. Często zadecyduje tutaj osobista interpretacja.
Niemniej, wstępnie chcę odpowiedzieć Panu na kilka poruszonych spraw. Kwestię konstrukcji paralelnych omówię w osobnym wpisie. Jeśli chodzi o kwestię równoważników zdań, to wydaje mi się, że zdecydowanie nie one stanowią tutaj problem, więc tę sprawę pozwolę sobie tutaj pominąć
1. Co do kwestii ostatniej, nie widzę powodu, by tak zwane czasowniki niewłaściwe traktować w tym przypadku jakoś specjalnie. Z zasady takie zdania należałoby oddzielać przecinkiem. Z podanych przykładów zastanawiałbym się jedynie nad: Wszystko robiła nie tak, jak powinna. Być może jest to bowiem utarty zwrot, który należałoby pozostawić bez przecinka.
2. „Zgodnie z regułą „Przypadek z orzeczeniem obecnym domyślnie” – stawiamy przecinek.
Np. Dziewczynka tańczyła, jak prawdziwa tancerka. W domyśle: jak tańczy prawdziwa tancerka.”
Czy zdanie „Tańczyła tak, jak prawdziwa tancerka.” czymś się w zakresie interpunkcji różni?
Jeśli mamy konsekwentnie stosować przytoczoną przez Pana regułę, to te zdania się nie różnią: Tańczyła tak, jak (tańczy) prawdziwa tancerka. Ale gdyby napisać bez tak to już orzeczenie domyślne będzie niepotrzebne: Tańczyła jak prawdziwa tancerka.
3. A co ze zdaniami w stylu „Jestem taki, jak (jesteś) ty. Czy tu występuje dopełnienie domyślne?
Nie ma potrzeby tutaj dodawać żadnych dodatkowych słów: Jestem taki jak ty.
4. W przypadku zdań:
Był tak pokiereszowany, jak tamci.
Był równie zdumiony, jak ona.
Będę taka silna, jak wy.
odwołałbym się do teorii dotyczącej spójników skorelowanych. Przecinki są dobrze postawione. Proszę zajrzeć tutaj, do artykułu Kasi Olszewskiej.
5. Co do zdań:
Teraz są tacy, jak ci na ulicy
Mogłam się stać taka, jak oni.
On tkwi w tym tak samo, jak my.
powiedziałbym, że w ich przypadku przecinek wolno postawić fakultatywnie, ale nie jest on konieczny.
6.Na koniec zwrócę jeszcze uwagę na zdanie:
Oczy miała równie ciemne, jak włosy.
Co do konieczności postawienia przecinka nie byłoby wątpliwości, gdyby zdanie brzmiało: Miała równie ciemne oczy, jak włosy.
Paralela zachodzi bowiem między oczami i włosami, a nie między ciemnymi i włosami. Tak więc w przypadku przytoczonego zdania można zastosować zasadę, którą Słownik interpunkcyjny PWN ujmuje następująco: jeżeli składniki porównania nie przeciwstawiają się sobie bardzo wyraźnie, (…) przecinek możemy pominąć.
Jeszcze na ten temat:
„Pracowali najciszej, jak tylko się dało.”
„Wszystko robiła nie tak, jak powinna.”
„Miała zadanie do wypełnienia i musiała wykonać je tak jak należy”
Czy „dało się”, „należy” oraz „powinien”, „musiał” tworzą zdania, które należy wyodrębniać przecinkiem?
Z góry dziękuję!
Piotr Z.
Mam straszny galimatias w głowie dotyczący interpunkcji w porównaniach z „jak”.
„Zgodnie z regułą „Przypadek z orzeczeniem obecnym domyślnie” – stawiamy przecinek.
Np. Dziewczynka tańczyła, jak prawdziwa tancerka. W domyśle: jak tańczy prawdziwa tancerka.”
Czy zdanie „Tańczyła tak, jak prawdziwa tancerka.” czymś się w zakresie interpunkcji różni?
A co ze zdaniami w stylu „Jestem taki, jak (jesteś) ty. Czy tu występuje dopełnienie domyślne?
Był tak pokiereszowany, jak tamci.
Był równie zdumiony, jak ona.
Będę taka silna, jak wy.
Teraz są tacy, jak ci na ulicy
Mogłam się stać taka, jak oni.
On tkwi w tym tak samo, jak my.
Nikt nie umiał kłamać, tak jak ona.
Nie uznała jej jednak za tak kuszącą, jak wcześniej.
Czy przecinki są tu postawione prawidłowo?
A czy poniższe zdanie jest porównaniem paralelnym i czy to to samo co konstrukcja paralelna? (Mam duży problem z identyfikowaniem takich porównań.)
Oczy miała równie ciemne, jak włosy.
A takie zdanie:
Masz na myśli coś tak przyjemnego, jak zjedzenie obiadu.
Czy mógłby Pan rozwinąć poradę dotyczącą równoważników zdań i konstrukcji paralelnych? Może mi się coś rozjaśni?
Piotr Z.