Ostatnio kilkoro Czytelników podzieliło się
z nami wątpliwościami dotyczącymi interpunkcji (przytaczam pytania we fragmentach):
Jak się ma sprawa ze stawianiem przycinka po wyrazie „Oczywiście”, który występuje na początku zdania? (…) czy po „Ponad to” i „Poza tym” trzeba postawić przecinek?
Mam problem odnośnie używania połączeń typu: „Co więcej” i „Ponadto”. Czy jeśli te dwa połączenie występują na początku zdania – to trzeba postawić zaraz za nimi przecinek?
Czy po wyrażeniach „według mnie”, „według powszechnej opinii” itd. stawia się przecinek?
Powyższe pytania o interpunkcję są w pewnym sensie do siebie podobne – dotyczą przede wszystkim słów i wyrażeń w pozycji inicjalnej w zdaniu. Poza tym w większości przypadków mamy do czynienia z tzw. modulantami, czyli takimi wyrazami (lub takimi grupami wyrazów), które są elementami pozakonstrukcyjnymi w wypowiedzeniu – zaznaczają jedynie postawę mówiącego wobec treści wypowiedzi (np. owszem, naprawdę, istotnie, podobno, chyba, pewnie, na pewno, niestety, oczywiście). Wątpliwość dotycząca przecinka lub jego braku po tych wyrażeniach pojawia się bardzo często. Prawdopodobnie mamy z tym problem, ponieważ intonacja naszego głosu sugeruje nam przecinek. Wydaje się również, że nie bez znaczenia są w tym wypadku wpływy języka angielskiego (nauczeni jesteśmy stawiać przecinki po analogicznych wyrażeniach, tj.: moreover, last but not least, in my opinion). Tymczasem naszą interpunkcją rządzi przede wszystkim składnia, a znaki przestankowania wprowadzać można tylko dla celów znaczeniowo-składniowych i emocjonalnych.
Jest to niestety zasada ogólna, a każdy przypadek – jednostkowy. Prof. Jerzy Podracki podsumowuje, że reguły przestankowania w przypadku modulantów są nieprecyzyjne oraz że jesteśmy skazani na pewnego rodzaju intuicję interpunkcyjną. Prof. Bańko z kolei zwraca uwagę na niesłuszną tendencję nadużywania przecinka po wyrażeniach inicjalnych.
Aby przedstawić rzecz jak najczytelniej, omówię podane przykłady po kolei, opierając się głównie na Słowniku interpunkcyjnym języka polskiego prof. Podrackiego.
Ponadto (oprócz tego, w dodatku) – interpunkcja niejednolita, ale przeważa zasada nieoddzielania przecinkiem od sąsiednich wyrazów. Trzeba jednak zaznaczyć, że bezpośrednio po tym modulancie może pojawić się zdanie lub wyrażenie wtrącone ujęte w dwa przecinki. Napiszemy wówczas bez przecinka: Ponadto cały czas pracował za darmo, ale postawimy przecinek, gdy napiszemy: Ponadto, choć trudno w to uwierzyć, cały czas pracował za darmo.
Poza tym – na początku zdania występuje bez przecinka, np. Poza tym bardzo się spieszę.
Oczywiście (naturalnie, rzeczywiście, rzecz prosta) – interpunkcja niejednolita, lecz najczęściej wyrazu tego nie oddziela się przecinkiem, nawet w środku wypowiedzenia, np. Idę oczywiście z wami oraz Oczywiście chciałabym być gdzie indziej. Jeśli jednak uznamy, że modulant ten ma charakter wtrącony lub jest równoważnikiem zdania (zwłaszcza na początku wypowiedzi), oddziela się go przecinkiem lub przecinkami, np. – Jesteś niewinny? – Oczywiście, to była pomyłka, a także Nie mogłem, oczywiście, jej powiedzieć.
Według mnie, według powszechnej opinii (a także stosownie do, zależnie od, w odniesieniu do itd.) – człony te można oddzielić przecinkiem (lub myślnikiem), gdy uznamy je za rodzaj wtrącenia lub za równoważnik zdania, ale można ich także nie oddzielać, np. Według ciebie – powinienem się ożenić? lub Według naszych ustaleń nie ma powodu do niepokoju.
Co więcej – wyrażenie ekspresywne, które uwydatnia zmianę sytuacji, zbliżone do równoważnika zdania; oddziela się je przecinkiem lub myślnikami, np. Co więcej, musisz powiedzieć jej prawdę, a także Była ładna, co więcej, wiedziała o tym.
Kamila Młodzianko
A czy wyrażenie „Pana/Pani zdaniem” jest tutaj jakoś znacząco różne od „według Pana/Pani”, „według mnie” itd.? A co za tym idzie, czy interpunkcja będzie różna w przypadku tych dwóch jakże podobnych wyrażeń? Pytam, ponieważ natknąłem się już na interpretację taką, iż wyrażenie typu „moim/Twoim/Pana/Pani zdaniem” oddziela się w języku polskim przecinkiem/przecinkami, ponieważ odbierane jest ono jako wtrącenie. Ciężko mi się z taką interpretacją zgodzić, skoro w przypadku wyrażenia „według mnie/Arystotelesa/premiera…” (według kogokolwiek zresztą) jeden z autorytetów, tj. prof. Bańko nie zaleca stawiać przecinka. Drażni mnie też celowe stawianie takiego wyrażenia na początku zdania, zwłaszcza w ankietach, aby szykiem zdania niejako taki przecinek dodatkowo wymusić… np. 'Twoim zdaniem, w jakich okolicznościach rząd powinien wprowadzić stan nadzwyczajny?” (To akurat trąci mi taką anglosaską interpunkcją, a w języku polski brzmi to dość sztucznie.) Męczy mnie ta niejednolitość i uznaniowość w powyższych przypadkach, wolałbym mieć jasność. Co nie znaczy, że nie rozumiem określonych zdaniowych sytuacji, w której wtrącenia są oczywiste, czy też przypadków ze zdaniami złożonymi, jak to wtrącone po słowie „ponadto” w przykładzie zawartym w notce.
Przepraszam, zjadłem przecinek po Bańko, ale spieszy mi się.
Podzielam przedstawioną opinię. Twoim zdaniem w naturalnym szyku nie potrzebuje wydzielenia przecinkami.
Zatem w zdaniu „Ponadto – jutro lecimy do Stanów!” jest błąd? Nie można tego myślnika postawić? A przecież ktoś coś mówi, potem przypomina sobie o sprawie wiz i mówi „ponadto”, zawieszając głos na chwilę i kontynuuje.
Nie, tutaj zdecydowanie nie ma błędu. Jeśli chcemy wyraźnie zaznaczyć przerwę oddechową, zawsze wolno nam postawić półpauzę.
Matulu… Język polski jest tak trudny, że nigdy się go nie nauczę. Szacunek za tą odpowiedź.
*tę
🙂
A jak to wygląda w przypadku konstrukcji „oczywiście, gdy….”? Czy należy pomiędzy te wyrazy wstawić przecinek, jeżeli sytuacja występuje na początku zdania?
Niestety to zależy od konkretnego przypadku i funkcji, jaką oczywiście pełni w danym zdaniu oraz od intencji autora wypowiedzi.
A co, kiedy „oczywiście” chcemy dodać na końcu zdania? Czy wtedy należy postawić przecinek? Np.: „Jeżeli nie mogłabym tam dotrzeć, to napisałabym, oczywiście.” Będę wdzięczna za odpowiedź 🙂 Pozdrawiam 🙂
Myślę, że to też zależy od konkretnego przypadku. W podanym przykładzie zdecydowałbym się na użycie przecinka (bo to taki synonim rzecz jasna). Ale też bardziej naturalny byłby szyk: Jeżeli nie mogłabym tam dotrzeć, to oczywiście napisałabym. I wtedy lepiej bez przecinka.
Przed „itd.” nie stawiamy przecinka.
Słusznie. Poprawione. Dziękujemy.