Już po raz 75. publikujemy nasze ciekawostki, więc ponownie (zob. 50. ciekawostki) obchodzimy mały jubileusz. Inspiracją do napisania poniższych króciaków były pytania Czytelników oraz fragmenty redagowanych ostatnio książek. Czwartą ciekawostkę zaczerpnąłem z książki Agaty Hąci Ucha, fochy, tarapaty.
1.
Czy wiesz, że…
poprawnie po polsku napiszemy ponadczterdziestoipółprocentowy? Wyrazy z przedrostkami piszemy łącznie, a przymiotniki składające się z połączenia kilku rzeczowników również stanowią zazwyczaj jeden wyraz.
2.
Czy wiesz, że…
wbrew pozorom cię i ciebie nie można używać zamiennie? W pozycji nieakcentowanej zawsze piszemy cię. Podobnie jest z tobie i ci. Nie jest więc tak – jak sądzą niektórzy – że ciebie jest bardziej eleganckie niż cię. Jeśli zostało użyte w pozycji nieakcentowanej, nie tylko nie jest bardziej eleganckie, ale staje się po prostu błędem językowym. Więcej na ten temat pisałem kilka lat temu na przykładzie: mnie i mi (zob. artykuł: Mnie czy mi – kiedy która forma?).
3.
Czy wiesz, że…
możemy zakląć szpetnie lub ubawić się setnie? Nigdy odwrotnie.
4.
Czy wiesz, że…
jemy tort, nie zjadamy tortu. Forma torta jest bezdyskusyjnie poza normą językową; zarówno w bierniku, jak i w dopełniaczu.
„Wiele rzeczowników męskich nieżywotnych (czy też grup takich wyrazów) w bierniku przyjmuje końcówkę -a. Dla niektórych z nich jest to całkiem niepoprawne (wyrwał ząb, nie: wyrwał zęba, zawiązał but, nie: zawiązał buta), dla innych jest to jedyny możliwy sposób utworzenia biernika (tylko: palił papierosa, wydał dolara, orkiestra grała marsza), a dla jeszcze innych jest to poprawne, choć mniej staranne (por. zjadł kotlet – staranne, zjadł kotleta – poprawne w normie potocznej, użytkowej). Do tej trzeciej grupy należą m.in. nazwy potraw, produktów do jedzenia (choć nie wszystkich, por. zjadł tort, nie: (!) zjadł torta, ale już: zjadł pączek oraz zjadł pączka), do drugiej – m.in. nazwy gatunków muzycznych (polonez, marsz, mazur itd.), synonimy (oraz hiponimy) słowa papieros (zgasił peta, wypalił carmena), nazwy gier sportowych (grał w tenisa, grał w golfa, ale już grał w bilard). Nie ma jednak reguły, która by to wszystko opisywała”.
Katarzyna Kłosińska, Uniwersytet Warszawski
„Jednak pisownia rozdzielna – ponad dwuipółmiesięczny – też nie jest błędem. Usprawiedliwia ją analogia do przykładów takich, jak ponad roczny, ponad dwuletni, a także przeszło roczny, przeszło dwuletni. Gramatyk mógłby tu powiedzieć, że ponad raz jest przedrostkiem, a innym razem przyimkiem lub partykułą łączącą się z określeniami miar”. M. Bańko, Poradnia PWN.
Tak, bez wątpienia. Wszystko zależy od funkcji wyrazu ponad.