Kiedy cudzysłów, kiedy wielka litera? Przytoczenia i znaki interpunkcyjne

Otrzymaliśmy niedawno z jednej strony bardzo ciepły, z drugiej bardzo interesujący list:

Witam serdecznie
Jestem początkującym redaktorem serwisów internetowych i mam problem z pewnym typem nagłówków prasowych, a mianowicie: z zapisem typu:
1. „Rybka w kuli? Czemu nie?”
2. „Rybka w kuli? Czemu nie!”
czy może:
3. „Rybka w kuli, czemu nie?”
Byłabym wdzięczna za pomoc, która z tych form jest poprawna językowo. A może żadna z nich?

Chętnie przeczytałabym także na Państwa wspaniałym blogu o prawidłowym zapisie form dialogowych typu:
„Jeszcze tylko pięć minut…” – myślimy każdego poranka.
lub
Każdy z nas budzi się z przekonaniem: „Ten dzień będzie wyjątkowy”.
Kiedy cudzysłów, kiedy wielka litera? Kiedy myślnik? Gdzie i jakie znaki
interpunkcyjne? Itp.

Pozdrawiam i życzę sukcesów ze stroną 🙂
Magdalena

I drugi e-mail od tej samej osoby:

Chciałabym jeszcze dodać jeden przykład zapisu, z którym mam problem:
Wiele osób na pytanie: „Jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje?”, odpowie:
czy
Wiele osób na pytanie, jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje, odpowie
czy może:
Wiele osób na pytanie: „Jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje?”, odpowie, że…
Kwestie przytaczania tego typu pytań i odpowiedzi na nie bywają naprawdę problematyczne.

Bardzo dziękujemy za zainteresowanie i dobre słowo o naszym blogu. Postaram się dotknąć większości poruszonych wątków i spróbować zadowolić Panią odpowiedziami na poszczególne pytania.

„Czemu nie?” czy „Czemu nie!”

Rozpocznę od pierwszego pytania:

1. „Rybka w kuli? Czemu nie?”
2. „Rybka w kuli? Czemu nie!”
czy może:
3. „Rybka w kuli, czemu nie?”

Podobnie jak w kolejnych zagadnieniach, także tutaj mamy pewną dowolność. Na pewno odrzucimy trzecią formę zapisu, ponieważ jest nielogiczna. Zwrot „czemu nie?!” jest przecież odpowiedzią na pytanie-namysł: „Rybka w kuli?”

Natomiast obie poprzednie formy są poprawne, choć ta druga bardziej niż ta pierwsza. W obu przypadkach inne jest znaczenie zwrotu „czemu nie”. W pierwszym – jest to forma pytania retorycznego. Chodzi nam o zapytanie oznaczające: „Czemu by nie spróbować?” Ale uwaga, sam zapis może komuś zasugerować coś odwrotnego niż ma na celu. A mianowicie, że artykuł będzie o tym, dlaczego należy odrzucić pomysł „rybki w kuli”.

Z kolei druga forma, zakończona wykrzyknikiem, jest raczej stwierdzeniem równoważnym z np. „nie widzę przeciwskazań” albo „spróbujmy!” itp. Wydaje się ona zdecydowanie najlepsza.

Można jeszcze skorzystać z zapisu: „Czemu nie?!” Wtedy z jednej strony zachowamy format zapisu przynależny formie pytajnej, z drugiej – unikniemy nieporozumień.

Na koniec jedna uwaga: warto uważać na samą formę pytajną czemu. Jest to zwrot potoczny. Gdy chodzi o tytuł prasowy czy internetowy, warto go zastąpić innym zapytaniem: „Dlaczego nie?!” Odsyłam do artykułu na ten temat.

Kiedy cudzysłów, kiedy wielka litera?

Kwestia druga:

„Jeszcze tylko pięć minut…” – myślimy każdego poranka.
lub
Każdy z nas budzi się z przekonaniem: „Ten dzień będzie wyjątkowy”.

Kiedy cudzysłów, kiedy wielka litera? Kiedy myślnik? Gdzie i jakie znaki interpunkcyjne? Itp.

Jeśli chodzi o ten temat, odsyłam do innego artykułu autorstwa Katarzyny Olszewskiej, która omawia właśnie problem cudzysłowów. Zachęcam do zadawania pytań pod tym wątkiem, jeśli nie wyczerpuje on tematu i nie rozstrzyga Pani wątpliwości. Jeśli rzeczywiście nadal będzie problem w tej materii, odpowiadając na Pani prośbę, przygotujemy nowy artykuł (lub cykl artykułów) konkretnie pod zadane przez Panią pytania.

Tutaj podaję tylko najprostszą zasadę: warto przede wszystkim tam, gdzie jest to możliwe unikać podwójnego oznaczania. Gdy wiadomo, że coś jest wypowiedzią, np. poprzez jednoznacznie postawiony dwukropek, to cudzysłów nie jest już konieczny. Jeśli jest cudzysłów, to nie używamy już pochylenia. Jeśli dajemy wypowiedź po myślniku, to nie używamy już cudzysłowu itd.

Jeśli chodzi o przytoczone przez Panią zdania, podaję kilka alternatywnych poprawnych wariantów:

Jeszcze tylko pięć minut… – myślimy każdego poranka.
„Jeszcze tylko pięć minut…” – myślimy każdego poranka.
Każdy z nas budzi się z przekonaniem: Ten dzień będzie wyjątkowy.
Każdy z nas budzi się z przekonaniem: Ten dzień będzie wyjątkowy!
Każdy z nas budzi się z przekonaniem: ten dzień będzie wyjątkowy.

Jak wprowadzić zapytanie w środku zdania?

Trzecia część pytania:

Wiele osób na pytanie: „Jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje?”, odpowie:
czy
Wiele osób na pytanie, jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje, odpowie
czy może:
Wiele osób na pytanie: „Jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje?”, odpowie, że…

Tutaj znów odpowiedź będzie podobna. Jest wiele alternatywnych poprawnych wariantów. Oto kilka:

Wiele osób na pytanie, „jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje?”, odpowie: (lub odpowie, że…)
Wiele osób na pytanie, jak wyobraża(ją) sobie wymarzone wakacje, odpowie:
Wiele osób na pytanie: „Jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje?” – odpowie:
Wiele osób na pytanie: Jak wyobrażasz sobie wymarzone wakacje? – odpowie:

Osobiście zdecydowałbym się na pierwszą lub trzecią opcję.

Paweł Pomianek

Odpowiadając na trzecie pytanie, korzystałem z publikacji:
J. Podracki, A. Gałązka, Słownik interpunkcyjny, Warszawa (PWN) 2002.