Dzisiejsze ciekawostki zaczerpnąłem z recenzowanej u nas niedawno wydanej w zeszłym roku przez PWN książki Agaty Hąci Ucha, fochy, tarapaty.
1.
Czy wiesz, że…
może nas dotknąć zmorzenie lub zmożenie? To dlatego, że sen może nas zmorzyć, a wiele rzeczy może nas zmóc. Wyraz morzyć znaczy ‘zadawać komuś powolną śmierć; męczyć, dręczyć’ i jest dziś już spotykany tylko w zwrotach: „sen kogoś zmorzył” i „morzyć kogoś głodem”. Z kolei zmóc to po prostu ‘pokonać kogoś’ i wyraz ten w odmianie ma m.in. formy z ż: zmoże, zmożony itd.
2.
Czy wiesz, dlaczego…
przymiotnik od nazwy Szwecja, to szwedzki a nie szwecki? Jest tak, ponieważ przymiotnik nawiązuje do… innej nazwy tego kraju. Agata Hącia wskazuje, że w słowniku polsko-łacińskim z połowy XVII wieku pojawiają się dwie łacińskie formy nazwy tego kraju: Svecia i Svedia. I tak nazwę kraju stworzono w nawiązaniu do pierwszej, podczas gdy przymiotnik oraz nazwę członka narodu (Szwed) wzięto od drugiej formy – z d wymiennym na dz.
3.
Czy wiesz, że…
wedle współczesnych ustaleń piszemy ach, choć aha; och, choć oho; uch, choć uhu; za to zapisując ech, możemy wybrać również zapis eh przez samo h? Oczywiście ehe piszemy analogicznie jak w przypadku pozostałych wykrzykników.
4.
Czy wiesz, że…
przepisy ortograficzne wszystkie rzeczowniki utworzone od liczebników (np. piątka, trzynastka) każą zapisywać słownie? Wszelkie zapisy typu *5-tka, *13-tka są uznawane za rażący błąd. Mniej rażące, choć nadal niezgodne z regułami, jest zapisanie w tym znaczeniu: 5 lub 13.
Czy można coś „zaczerpnąć w nawiązaniu do czegoś”? Słowniki podają tylko „czerpać z czegoś” i „czerpać w czymś”.
W Ciekawostce 1. wystarczyło napisać, że pierwsze znaczenie pochodzi od „moru”, a drugie – od „zmagania”. „Dotknięcie zmożeniem” bądź „zmorzeniem” to wyrażenia nieznane literaturze i słownikom.