Czas zaprzeszły – czy to tylko historia?

Gdybym ja była wiedziała, że więcej dzieci przyjdzie,
to byłabym naskrobała więcej ziemniaków.
/ Zdjęcie: Wikipedia, domena publiczna

Podczas nauki szkolnej zapewne wszyscy dowiedzieliśmy się, że język polski zna trzy czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Tak też twierdzą popularne współczesne gramatyki. Czy to prawda?

Większości z Państwa wiadomo, że czasów gramatycznych w językach obcych jest więcej niż w polskim. Historycznie rzecz ujmując, czasów w języku polskim, czy raczej starosłowiańskim, również było znacznie więcej. Stały się one podłożem rozwoju wielu współcześnie istniejących form gwarowych. Niektóre z nich są wciąż akceptowane na gruncie starannej polszczyzny. Jak ta:

Gdybym ja była wiedziała, że więcej dzieci przyjdzie, to byłabym naskrobała więcej ziemniaków.

Tego typu konstrukcje to wyższa szkoła jazdy, może dlatego nie są przedmiotem nauki w szkole powszechnej. W tej występuje podobieństwo do czasu zaprzeszłego, ale gramatyki akademickie traktują ją raczej jako przykład trybu warunkowego nierzeczywistego niż czasu zaprzeszłego. Typowe przykłady czasu zaprzeszłego pojawiają się w trybie orzekającym, np.:

Naskrobała była babka ziemniaków, zanim się okazało, że gości nie będzie.

Powyższe zdanie jest całkowicie poprawne, ale współcześnie widoczna jest tendencja stylistyczna do zastępowania czasu zaprzeszłego czasem przeszłym (tzn. bez czasownika posiłkowego była). W przytoczonej wypowiedzi zastąpienie naskrobała była przez naskrobała nie zmienia jej sensu ani nie ujmuje zrozumiałości, ale już przy czasownikach winien i powinien jest inaczej.

Zdanie: Jan powinien się uczyć jest bez kontekstu niejasne; nie wiadomo, kiedy Jan powinien się uczyć – rok temu, teraz czy za rok. Nie wiadomo też, czy Jan się uczy i powinien uczyć się nadal, czy jeszcze nie zaczął; ani czy sprawa jest wciąż aktualna, czy jest już historią. W przeciwieństwie do powyższego, zdanie: Jan powinien był się uczyć, jest jednoznaczne; wiadomo, że chodzi o czas miniony, a Jan się nie uczył i na naukę już za późno.

Tak więc, o ile użycie czasu zaprzeszłego przy większości czasowników trąci myszką i jest obecnie uważanie za stylizację, to w przypadku niektórych, jak wzmiankowane winien i powinien, stosowanie go w zdaniach dotyczących przeszłości jest godne polecenia ze względu na ścisłość wypowiedzi.

— Tomasz Marek

za: prof. M. Bańko, Poradnia PWN.


7 odpowiedzi do „Czas zaprzeszły – czy to tylko historia?”

  1. Wera

    Czy powszechnie używane np.ubralam buty lub sukienkę,jest już akceptowane przez jezykoznawcow?Mnie to nadal bardzo razi i używam czasowników wkładać, zakladac . Wieslawa

    • Paweł Pomianek

      Nie jest akceptowane. Ale funkcjonuje jako formy regionalne. U nas na Podkarpaciu wszystko się ubiera 😉 Ale w języku starannym wedle normy powszechnej (ogólnopolskiej) nie można tak powiedzieć, jeśli chce się mówić poprawnie.

  2. Borys

    Ale czy w „Jan powinien był…” mamy rzeczywiście do czynienia z czasem zaprzeszłym, czy po prostu z doprecyzowaniem, że mowa o czasie przeszłym (bo „powinien” się nie odmienia)?

    Ja jestem wielkim zwolennikiem czasu zaprzeszłego. Używa go m.in. Jacek Dukaj w swojej prozie. Uważam, że czas zaprzeszły pozwala doprecyzować związki przyczynowo-skutkowe w narracjach korzystających z czasu przeszłego.

    • Tomasz Marek

      „… powinien był…” prof. Bańko uważa za przykład czasu zaprzeszłego. O konstrukcji „powinien był” w podobnym duchu wypowiada się prof. Miodek, który określa ją jako „relikt czasu zaprzeszłego”.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

grudzień 2017
N P W Ś C P S
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
31  

Nasze nagrania