„Trylogia”, Trylogia czy trylogia Sienkiewicza

Na Facebooku ostatnio modny jest łańcuszek, w ramach którego zaproszona do zabawy osoba ma wskazać dziesięć książek uznawanych przez siebie za szczególnie ważne. Jak się domyślam, właśnie w tym kontekście zrodziło się pytanie, które zadała mi moja koleżanka:

Ostatnio widziałam kilka razy zapis „Trylogia” Sienkiewicza. Czy zastosowany cudzysłów jest konieczny? Bo jakoś mi to dziwnie wygląda…

Szczerze mówiąc, mam wrażenie, że ta kwestia nie jest dostatecznie doprecyzowana przez językoznawców. I właściwie każdy zapis podany w tytule można niejednokrotnie spotkać. Także w tekstach PWN-owskich.

Na temat zapisu w cudzysłowie na jednym z forów internetowych jakaś osoba zajmująca się redakcją i korektą napisała:

W wydawnictwach encyklopedycznych PWN obowiązuje nawet pisownia „Trylogia” (chodzi o tę Sienkiewiczowską), choć to już jest chyba trochę naciągane.

Na przykład w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod hasłem dorwać się podano następujący przykład:

Pamiętam, gdy dorwałem się do 'Trylogii’, czytałem ją bez wytchnienia.

[Wszędzie wpisuję normalny apostrof (tzn. i otwierający, i zamykający u góry) – jeśli otwierający widzą Państwo na dole, to złośliwość WordPressa].
Z kolei pod hasłem malować:

Sienkiewicz w 'Trylogii’ maluje obraz polskiej szlachty.

Tutaj więc mamy nawet nie cudzysłów, lecz apostrof. Ale jeśli nawet rzeczywiście taka pisownia „obowiązuje” to widać, że dla osób, które mają szersze obycie językowe, jest to „naciągane” czy problematyczne.

Co do tego rzekomego obowiązywania mam jednak pewne wątpliwości, a w każdym razie pisownia w cudzysłowie „obowiązuje” bardzo niekonsekwentnie. Ten sam NSPP pod hasłem „trylogia” notuje:

trylogia ż I, DCMs. i lm D. trylogii [wym. trylogji, nie: trylogi]: Trylogia Sienkiewicza. Trylogia księżycowa Jerzego Żuławskiego.

Mielibyśmy więc tutaj być może przykład drugiego zapisu Trylogia, przy czym… Ano właśnie. W tym słowniku przykłady zwyczajowo rozpoczynają się od wielkiej litery. Więc może chodzi tutaj o użycie formy trylogia na początku zdania – stąd wielka litera.

Jak więc widać, nawet w tym samym słowniku zdarza się zróżnicowana pisownia. Podobnie, nie ma w tej sprawie jednomyślności wśród językoznawców. W poradni językowej PWN prof. Mirosław Bańko, odpowiadając na pytanie dotyczące wyrazu głodomór, pisze:

Nie może być głodomór związany genetycznie z wielkim głodem na Ukrainie, skoro słownik Doroszewskiego ilustruje jego użycie cytatem z trylogii Sienkiewicza.

Zajrzałem też do korpusu językowego PWN, który zawiera „autentyczne przykłady użycia w piśmie i mowie” danego wyrazu. Ot, pierwsze z brzegu cytaty dotyczące trylogii Sienkiewicza, wyskakujące na pierwszej stronie po wybraniu hasła Trylogia:

Styl zakopiański miał, podobnie jak Trylogia Sienkiewicza, łączyć naród, dodawać ludziom sił, nadziei (…).

Książka cytowana przez prasę kobiecą częściej niż Biblia, Trylogia i „W pustyni i w puszczy”.

Owszem, ale zarazem swoista psychoanaliza opowieści odgrywających – jak „Krzyżacy” czy „Trylogia” – tak ważną rolę w budowaniu naszej tożsamości.

Do pamiętników szlacheckich sięgnęła natomiast powieść historyczna XIX wieku z trylogią Sienkiewicza na czele.

Pojawia się każdy ze sposobów zapisu ujętych w tytule. Po przeczytaniu tego wszystkiego nie jesteśmy więc w tej sprawie mądrzejsi. W zasadzie możemy powiedzieć tylko tyle, że każdy zapis (w tym także ‘Trylogia’ – ujęta w apostrofy) jest do obronienia i w zasadzie możemy go zasadnie stosować, znajdując przykłady użycia w wydawnictwach poprawnościowych. Chyba najmniej usankcjonowany jest zapis pośredni Trylogia, który z kolei najprawdopodobniej – jako zastosowanie reguły złotego środka – mógłby wydawać się najbezpieczniejszy większości użytkowników języka.

Jeśli o mnie chodzi, w środku zdania stosowałbym zapis trylogia – bez cudzysłowu i małą literą. Z kolei przy spisie lektur zapisałbym: Henryk Sienkiewicz, Trylogia, rezygnując z cudzysłowu, ale – ze względu na miejsce, w którym z reguły pojawia się tytuł – zachowując wielką literę.

Odpowiadając więc ściśle na pytanie zadane przez moją koleżankę, trzeba stwierdzić: Nie, cudzysłów stanowczo nie jest konieczny.

Paweł Pomianek


13 odpowiedzi do „„Trylogia”, Trylogia czy trylogia Sienkiewicza”

  1. Z kursywą czy bez kursywy? Oto jest pytanie

    Zapis wyrazu 'Trylogia’ dużą literą został już usankcjonowany, pytanie jednak, czy należy stosować kursywę (jak wiadomo, w przypadku tytułów książek zastępuje ona cudzysłów; ten zaś jest stosowany w odniesieniu do nazw czasopism)…

    • Paweł Pomianek

      Biorąc pod uwagę tekst całego artykułu, wydaje się, że przynajmniej pośrednio pada w nim odpowiedź i nie jest to kwestia kontrowersyjna. Jak sam Czytelnik zauważa, w tytułach książek kursywa zazwyczaj zastępuje cudzysłów. Skoro więc w wielu przykładach powyżej Trylogia pojawia się w cudzysłowie lub otoczona apostrofami, to naturalnie można te zapisy zastąpić kursywą.

  2. Kimberly

    Witam, dobry tekst, chociaż przydałoby się nieco więcej fotek i grafik obrazujących artykuł.

    Sam jeden wiem jaki jest z tym trudność – gdyż redaguję swój portal (hiperłącze wyżej), jakkolwiek można sobie
    w jakiś sposób radzić obrazami z bezpłatnych banków –
    sxc.hu, wikimedii i podobnych. Życzę powodzenia i zapraszam do
    odwiedzin mojego serwisu!

  3. xpil

    Problem z automatyczną zamianą otwierającego apostrofu przez WordPress-a rozwiązujemy w następujący sposób: otwieramy plik functions.php do edycji (Appearance -> Editor w wersji angielskojęzycznej WP, nie jestem pewien jak to wygląda w wersji PL, prawdopodobnie Wygląd -> Edytor), następnie na samym końcu pliku dopisujemy następującą linię:

    remove_filter(’the_content’, 'wptexturize’);

    Sprawdzone, przetestowane, działa.

  4. AJ

    Zdaje się, że pojedyncze cudzysłowy w treści haseł to właściwość komputerowej wersji Słownika poprawnej polszczyzny PWN. W drukowanym wydaniu są normalne (sv. malować: Sienkiewicz w „Trylogii” maluje obraz polskiej szlachty.).

      • AJ

        Przyznam, że jest to dość zagadkowe, być może decydowały względy techniczne, chociaż inne cudzysłowy i inne znaki są używane. Jeszcze ciekawsze jest to, że jeśli się dobrze przyjrzeć, błędne znaczenia i dodatkowe, szczątkowe definicje, które w drukowanym wydaniu ujmowane są w pojedyncze cudzysłowy, w wersji komputerowej pojawiają się między dwoma pojedynczymi cudzysłowami otwierającymi, np. w haśle „abnegacja”: Błędne w zn. ‘negowanie wszystkiego‘.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

wrzesień 2014
N P W Ś C P S
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
282930  

Nasze nagrania