Dopełnienie

Część zdania, która stanowi uzupełnienie treści czasownika, przymiotnika i czasami przysłówka. Występuje w rzeczowniku lub zaimku w przypadku zależnym, a także w czasowniku w bezokoliczniku. O tym, w jakiej postaci gramatycznej występuje, decyduje wyraz nadrzędny, czyli określany, rządzący.

banerDopełnienia określające czasowniki

Dopełnienie bliższe występuje w formie biernika, dopełniacza i narzędnika przy czasownikach przechodnich, czyli takich, które mogą tworzyć stronę bierną (pisać książkę, oglądać wystawę, rządzić krajem).

1. Dopełnienia biernikowego wymaga duża liczba polskich czasowników, np. Obejrzyjmy wschód słońca; Recytuje wiersze Słowackiego; Czy widzisz ten dom?; Przeczytaj wspomnienia podróżników; Wygrał konkurs ortograficzny.

2. Dopełniania bliższego w formie dopełniacza używamy przy następujących rodzajach czasowników:

  • zaprzeczonych, jeśli w formie twierdzącej rządzą biernikiem, np. Nie napisałem tego tekstu (ale: Napisałem ten tekst); Nie polubiłem tego chłopaka; Nie wykazałeś dobrej woli; Nie znalazłem niczego interesującego;
  • odnoszących się do części podmiotu, np. dołożyć drew, dostarczyć rozrywek, kupić cukierków, wlać herbaty;
  • będących odpowiednikami znaczeniowymi czasowników zaprzeczonych, np. brakować żywności (czyli nie wystarczać), odmówić poparcia, zapomnieć zadania, zaprzestać poszukiwań.

Jeżeli chodzi o dopełnienia biernikowe i dopełniaczowe, o których jest wyżej mowa, to nie wszystkie można zaliczyć do bliższych. Dopełnienie bliższe poznaje się po tym, że jeżeli przekształci się orzeczenie czynne na stronę bierną, to ono przejmuje funkcję regularnego, mianownikowego podmiotu.

3. Dopełnienie bliższe narzędnikowe występuje najczęściej po czasownikach oznaczających rządzenie, np. dowodzić armią, dyrygować zespołem, kierować ruchem, sterować statkiem, władać terytoriami zamorskimi.

Dopełnienie dalsze przybiera postać dowolnego przypadka zależnego i towarzyszy czasownikom nieprzechodnim, czyli takim, które nie tworzą strony biernej. Wyróżniamy ich pięć rodzajów:

  • dopełniaczowe, np. życzyć powodzenia, chcieć zmian, podburzać do zamieszek;
  • celownikowe, np. wybaczać winowajcom, przyglądać się sportowcom, zmierzać ku dobremu;
  • biernikowe, np. patrzeć na chmury, czekać na decyzję, podjeżdżać pod okno;
  • narzędnikowe, np. dominować nad przeciwnikiem, szczycić się sukcesami, zgadzać się z przedmówcą;
  • miejscownikowe, np. myśleć o historii, przypominać o przeszłości, zapomnieć o obowiązkach.

Dopełnienie czasowników modalnych i fazowych

Czasowniki modalne, ze względu na charakter gramatyczny określeń, dzielą się na trzy grupy:

  • czasowniki wymagające dopełnienia w bezokoliczniku, np. kazać (zrobić), móc (powiedzieć), musieć (ćwiczyć), przestać (oszukiwać), usiłować (ukraść), a także: można (zwrócić uwagę), należy (powiedzieć), trzeba (zrobić), wolno (biegać);
  • czasowniki wymagające albo dopełnienia w bezokoliczniku, albo w postaci rzeczownika odczasownikowego, np. kończyć (tłumaczyć tekst albo tłumaczenie tekstu), zapomnieć (sprzątnąć pokój albo o sprzątnięciu pokoju), zdecydować się (pracować dorywczo albo na pracę dorywczą);
  • czasowniki wymagające rzeczowników odczasownikowych, np. kontynuować (poszukiwania), prosić (o wsparcie), rozpocząć (starania), zezwolić (na przyjęcie).

Dopełnienia określające przymiotniki

Mogą przybierać formę wszystkich przypadków zależnych oraz bezokolicznika. Regularny rząd mają: przymiotniki odczasownikowe (chciwy zysku, zgodny z przekonaniami, żądny wrażeń), przymiotniki w stopniu wyższym i najwyższym (mądrzejszy ode mnie, szybszy od wiatru, najmilszy z nas, najbogatszy z Polaków) oraz leksemy, które nie stanowią żadnej zwartej klasy formalnej czy znaczeniowej (wierny zasadom, godny uznania, zdolny do wszystkiego).

Czasami mogą wystąpić skrócone postaci przymiotników, które także są określane przez dopełnienia, np. wart pieniędzy, pełen wiary, rad ze zwycięstwa, gotów zapłacić.

Dopełnienia określające imiesłowy przymiotnikowe

Mogą przybierać formę wszystkich przypadków zależnych. Rząd imiesłowów przeważnie pokrywa się z wymaganiami gramatycznymi czasowników, od których zostały utworzone, np. oczekujący pochwał, szukający wrażeń, przyglądający się sportowcom, skazany na zapomnienie, uczulony na sierść, zdany na łaskę, cieszący się sławą, tańczący z wilkami, przekonany o prawdziwości.

Autor: Tomasz Powyszyński

Kliknij i czytaj inne artykuły o częściach zdania!

*****************

W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów (zwłaszcza pisanych). Pozostanie ona na blogu na stałe. Dzięki temu, przy części tematów będziemy mogli odwoływać się do tych wpisów.


2 odpowiedzi do „Dopełnienie”

  1. Miwola

    Zastanawia mnie podany przykład dopełnienia: „brakować żywności (czyli nie wystarczać)”. Gdybym zbudował zdanie: „W kraju brakuje żywności.” – Wyraz „żywności” będzie chyba podmiotem logicznym przy czasowniku wyrażającym brak.
    Chyba, że w powyższej zasadzie chodziło o ściśle wyrażony zwrot, np. Z powodu kryzysu w kraju może brakować żywności.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

marzec 2011
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031  

Nasze nagrania