Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (92)

8 odpowiedzi do „Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (92)”

1. 

   xpil

   30 września 2022 at 14:31

   Odpowiedz

   Nie znam teorii stojącej za dodawaniem litery „ż” na końcu formy rozkazującej w liczbie mnogiej, ale „dzierżcież” jest poprawnym polskim słowem, co może nieco przerażać 🙂 Podobniej jak „żnijcież” czy „przeżuwajcież”. Piękna ta nasza polszczyzna.

   • 

     Paweł Pomianek

     30 września 2022 at 17:32

     Odpowiedz

     No nie, SGJP nie notuje wskazanej formy dzierżcież: zob. tutaj. Te formy są archaiczne, a dziś stylizowane, używane w tekstach dla uzyskania efektu komizmu. Ale nie są to formy notowane przez słowniki poprawnościowe i gramatyczne.

     • 

       uważny

       30 września 2022 at 23:54

       Odpowiedz

       Partykuła wzmacniająca „-ż” lub „-że” w formie przyrostka nie jest znów tak archaiczna, by redaktor i korektor miał prawo jej nie znać. Są całe opracowania na jej temat. Jest omówiona również w Wikisłowniku (acz skrótowo). Nie wierzę, że w Pańskim domu rodzinnym nie jest stosowana!

       • 

         Paweł Pomianek

         1 października 2022 at 00:08

         Odpowiedz

         Nigdzie nie napisałem, że nie jest mi znana 🙂 Napisałem tylko o jej charakterze. Formy typu chodźże są na pewno osłuchane, ale raczej nie w domu rodzinnym. Dziś poza wzmocnieniem zawierają jednocześnie wskazane przeze mnie zdystansowanie wypowiadającego do samego siebie.

         • 

           uważny

           2 października 2022 at 00:35

           Odpowiedz

           Czyż? Przecież? Jednakże? Ileż? Ależ? Gdzie tu miejsce na autozdystansowanie? Cóż(?), inny region, inna kultura, inny polski, jedna Polska. U znanych mi ludzi (ze mną włącznie) czyż, chodźże (wreszcie), stójże (skoro ci nakazałem), bądźże (usilnie nalegam), ileż (oszołomienie liczbą), ależ (oburzenie) – są objawem narastających emocji, wręcz irytacji, a więc przeciwieństwa zdystansowania, że o komizmie nie wspomnę. Moim zdaniem Pańskie odczucie związane z takimi partykułami jest odosobnione. Jeśli zna Pan dowody na swoją rzecz – poproszę. Za mną świadczy historia języka i literatury.
           PS „Przecież” wyparło staropolskie „przecie” właśnie dlatego, że było bardziej wyrazistym wstępem do przedstawienia argumentu. Podobnie „chocia(ż)”, „równie(ż)”.

           • 

             Paweł Pomianek

             2 października 2022 at 01:58

             Odpowiedz

             Ależ piękne wyrażać też może wyjątkowy zachwyt. I jest z kolei stylizowaniem na styl literacki. Wysoki. Podobnie z ileż. Tyle że to są formy notowane do dziś przez słowniki.

             Ja odnosiłem się do form: „dzierżcież”, „żnijcież”, „przeżuwajcież”. Ich odpowiednikami byłyby takie jak: chodźcież (choć akurat tę formę WSO notuje, co jest dla mnie ciekawostką), stójcież, bądźcież. Podtrzymuję, że nie są to formy, które moglibyśmy dziś określić jako poprawne, regularne w ramach polszczyzny ogólnej. Co nie znaczy, że nie można ich użyć dla stylizacji.
             Pan pisze:

             Za mną świadczy historia języka i literatury.

             Ja pisałem:

             Te formy są archaiczne

             Co oznacza, że w tej kwestii się zgadzamy. I tutaj jest chyba klucz do tych różnic. O ile, gdybym usłyszał chodźże od dziadka, to pomyślałbym, że mówi serio, ale gdybym usłyszał od kolegi, to by znaczyło, że tego dnia wyjątkowo dopisuje mu humor 🙂

             • 

               uważny

               2 października 2022 at 12:43

               Jednak(że) powołuje się Pan wyłącznie na siebie. Ja Pańskiego poczucia komizmu nie podzielam.

             • 

               Paweł Pomianek

               2 października 2022 at 13:07

               Nie żartujmy 🙂 Wpisałem w wyszukiwarkę Google chodźże. Wszystkie użycia, które mi się wyświetlają (poza odsyłaczami słownikowymi) są z przymrużeniem oka:
               – chodźże do teatru,
               – chodźże po Krakowie,
               – chodźże na rower,
               – a chodźże na pole!
               Przecież to wszystko takie sympatyczne, z przymrużeniem oka, zabawy z tą formą. Żeby ktoś się uśmiechnął i może coś ze sobą zrobił; albo włączył się w dobre dzieło. Nikt przecież tu na nikogo nie krzyczy i się nie irytuje. To jest taka udawana irytacja z przymrużeniem oka, choć komunikująca półżart, a nie żart, bo przecież chciałoby się, żeby ktoś faktycznie „poszedłż”. Szczęśliwie więc niemal wszyscy – może poza jednostkami (skoro Pan tak deklaruje) – to podejście podzielają. Myślę, że jak się Pan rozejrzy i przysłucha, to stwierdzi Pan, że faktycznie ludzie, używając tych form, zazwyczaj chcą rozluźnić atmosferę.

               A tutaj ma Pan literacki przykład użycia tego wyrazu w formie ocieplającej wypowiedź z 1936 r.

               Podreptał spełnić rozkazy. Po chwili, z filiżanką w ręce, telefonował:
               – Czy Władzio? Chodźże, mój kochany, czym prędzej, matka prosi. Tak, do Marci, tak. Nie. Koniecznie prosi zaraz.