Poza pierwszą ciekawostką, w przypadku której inspiracją dla jej przywołania były moje ostatnie prace redakcyjne, wszystkie pozostałe zaczerpnąłem z książki Agaty Hąci Ucha, fochy, tarapaty (w nawiasach podaję odpowiednie numery stron).
1.
Czy wiesz, że…
dopełniacz od wyrazu cukinia to cukinii? Przynajmniej w świetle obecnych reguł ortograficznych. W tych wyrazach, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [-ńja], piszemy w dopełniaczu -nii. Pytanie tylko, kto dziś faktycznie wymawia wyraz cukinia w podany sposób.
Źródło: https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Cukinia-cukinii-ale-dynia-dyni;17955.html
2.
Czy wiesz, że…
stroić fochy znaczy 'grymasić, kaprysić, droczyć się’, podczas gdy strzelić focha to 'obrazić się’? Choć więc ten drugi, nowszy frazeologizm nawiązuje do starszego, niesie równocześnie nieco inne znaczenie (s. 257–259).
3.
Czy wiesz, że…
wyraz amator ma cztery znaczenia? To:
- ten, kto robi coś dla przyjemności, nie traktując tego jako źródło zarobku;
- ten, kto coś bardzo lubi;
- ten, kto robi coś bez fachowego przygotowania;
- ten, kto jest chętny do nabycia czegoś.
(Ucha…, s. 270, por. Słownik języka polskiego PWN: https://sjp.pwn.pl/sjp/amator;2439841.html)
4.
Czy wiesz, że…
wszystkie poniższe określenia są kwalifikowane przez językoznawców jako kalki językowe i przynajmniej część normatywistów uznaje je za problematyczne? W tabelce dane określenie, język z jakiego pochodzi oraz zwrot, jakim radzi się go zastępować:
wybrać kimś (np. prezesem) | ros. | wybrać na kogoś (np. na prezesa) |
robić coś kilka razy pod rząd | ros. | robić coś kilka razy z rzędu |
coś wydaje się być jakieś | ang. | coś wydaje się jakieś |
rozumieć coś pod czymś | niem. | rozumieć coś przez coś |
tu leży (jest) pies pogrzebany | niem. | tu tkwi sedno sprawy |
w pierwszym rzędzie | niem. | przede wszystkim |
od przypadku do przypadku | niem. | od czasu do czasu |
Dr Agata Hącia wyjaśnia (Ucha…, s. 213): „Normatywiści radzą więc przy kalkach językowych: jeśli masz tradycyjną konstrukcję do wyrażenia jakiejś treści, dbaj o nią i ją stosuj. (…) Ale jeśli zapożyczone rozwiązanie gramatyczne odświeży albo wzbogaci znaczeniowo twoją wypowiedź, jeśli kalka da ci coś więcej niż konstrukcja tradycyjna, wypełni jakąś lukę w języku – może warto rozważyć zaakceptowanie tej pożyczki”.
Wybór i przygotowanie: Paweł Pomianek