Nie tak dawno, prawdopodobnie z zagranicy (autor maila podpisany jest cyrylicą), otrzymaliśmy następującą wiadomość:
Już od kilku dni szukam informacji na temat liczebników porządkowych i nie mogę znaleźć. Jak poprawnie napisać następujące liczebniki porządkowe: 21 000, 22 000, 101 000, 102 000, 121 000, 122 000? I jaka jest sytuacja ze słowami typu XXXprocentowy, XXXletni? Skoro tysięczny jest przymiotnikiem tak samo jak procentowy czy letni, to słowa typu XXXtysięczny i XXXprocentowy tworzymy na takiej samej zasadzie?
Widziałem na stronie pwn że 101 000 to sto jeden tysięczny, ale czy rzeczywiście tak jest. Bo skoro mówimy nie dwadzieścia pięć procentowy a dwudziestupięciuprocentowy, a procentowy i tysięczny są przymiotnikami, to czemu są różnice?
Zauważyłem, że na pytanie szybciej od nas odpowiedziała poradnia językowa PWN, więc mam poczucie, że obowiązek szczegółowego wywodu dotyczącego poruszonych kwestii, został z nas zdjęty. Warto jednak pochylić się nad tym tematem przynajmniej ogólnie.
Oto, co w tej kwestii znajdujemy w Małym słowniku wyrazów kłopotliwych PWN prof. Mirosława Bańki:
Ogólnie, w złożonych liczebnikach porządkowych odmienia się zazwyczaj tylko dziesiątki i jedności.
Jeśli jedności i dziesiątek brak, odmianie podlega człon poprzedni, np. w roku tysiąc pięćsetnym, także w roku tysięcznym.
Zasada dotycząca zdecydowanie mniejszych liczb mogłaby więc podsuwać formy typu dwadzieściapierwszotysięczny, dwadzieściadrugotysięczny. Nic bardziej mylnego. Poprawne formy zgodne z powyższą zasadą i wskazywane w poradni językowej PWN (w odpowiedzi na pierwszą część pytania Czytelnika) przez Katarzynę Kłosińską z Uniwersytetu Warszawskiego to:
101 000 – sto tysięcy tysięczny
102 000 – sto tysięcy dwutysięczny
121 000 – sto dwadzieścia tysięcy tysięczny
122 000 – sto dwadzieścia tysięcy dwutysięczny.
Oczywiście zakładamy, że autorowi pytania chodzi tutaj o zapis słowny. Jeśli jednak chodziłoby o to, czy po zapisie liczbowym powinna być kropka, czy nie, to tutaj zawsze musimy wziąć pod uwagę, czy w kontekście zdania jest jednoznaczne, że dana liczba występuje w formie porządkowej. Jeśli nie jest to jasne, konieczne jest postawienie kropki. Myślę, że przy tak dużych liczbach te kropki mogą być potrzebne częściej niż zwykle.
O kwestii liczebników z końcówką -procentowy pozwalam sobie tylko napomknąć, zakładając, że sto procent stanowi całość, i o ile jeszcze określenia jak dwustuprocentowy są potrzebne, o tyle tworzenie takich ogromnych przymiotników z końcówką -procentowy zdaje się jedynie sztuką dla sztuki. Zaznaczam tylko dla porządku, że podana w pytaniu forma dwudziestupięciuprocentowy jest błędna, a poprawna to dwudziestopięcioprocentowy. I nie jest to forma z liczebnikiem porządkowym.
Wyraz -letni również tworzymy nie z liczebnikami porządkowymi, ale z liczebnikami głównymi, np. pięćsetletni, tysiącletni oraz z formami liczebnika tworzącymi przymiotnik złożony dwuletni, trzydziestojednoletni itd. (zob. tutaj)
Paweł Pomianek
[Edytowane 10 lutego 2016 r.]
Warto zapoznać się z komentarzem pod artykułem autorstwa p. Tomasza Marka, który stawia sprawę inaczej, powołując się na wypowiedź w poradni dra Jana Grzeni.
Oto porada PWN:
[http://sjp.pwn.pl/slowniki/stutysi%C4%99czny.html]
Analogii dostarczają liczebniki nazywające lata, np. dwa tysiące szósty, a wobec tego właściwą formą jest sto jeden tysięczny (pisownia rozłączna).
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
I tak uczono mnie w szkole.
I jeszcze: zajrzałem do porad różnych w PWN, których z reguły udziela p. Kłosińska, i jestem pełen wątpliwości co do tej pani – ta w kwestii liczebników porządkowych nie jest jedyna. Otóż w temacie „poprawność zdań” p. Kłosińska pisze:
„poprawna jest wersja: Ogromną większość ludzi można uznać za nieszkodliwą. ”
Z podobną konstrukcją zwróciłem się kiedyś do p. doc. Ewy Kołodziejczyk, (chodziło o zaimek ją czy je) i taką otrzymałem odpowiedź:
>>choć w konstrukcjach składniowych ze słowem większość obowiązuje zgoda formalnoznaczeniowa, to w zdaniu „Większość kobiet nie lubi, gdy mężowie je zdradzają” opowiedziałabym się za zgodą realnoznaczeniową.<<
Opierając się na tym stwierdzeniu, w zdaniu "Ogromną większość ludzi można uznać za nieszkodliwą." poprawna powinna być forma "nieszkodliwych". Bo to ludzie są (lub nie są) nieszkodliwi, a nie większość.
Może p. Pomianka deklarującego się jako fascynat związku rządu ta kwestia zainteresuje?
Oto porada PWN:
[http://sjp.pwn.pl/slowniki/stutysi%C4%99czny.html]
Analogii dostarczają liczebniki nazywające lata, np. dwa tysiące szósty, a wobec tego właściwą formą jest sto jeden tysięczny (pisownia rozłączna).
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
I tak uczono mnie w szkole.
To bardzo ciekawe, bardzo dziękuję za ten link i tę uwagę. Albo mamy więc sprawę, w której opinie językoznawców są podzielone, albo – jak sugeruje Pan w kolejnym komentarzu – p. Kłosińskiej brak kompetencji. O ile wiem, to zaczęła ona dość niedawno szeroko udzielać się na stronach poradni, zwłaszcza po rezygnacji prof. Bańki.
oj pomyłka:122 001, stu-dwudziesto-dwu-tysięczny-pierwszy
(niech moderator podmieni)
21 000, dwudziesto-jeden-tysięczny
22 000, dwudziesto-dwu-tysięczny
101 000, stu-jeden-tysięczny
102 000, stu-dwu-tysięczny
121 000, stu-dwudziesto-jeden-tysięczny
122 001, stu-dwadziesto-dwu-tysięczny-jeden
21 000, dwadzieścia-jeden-tysięcy
22 000, dwadzieścia-dwa-tysiące
101 000, sto-jeden-tysięcy
102 000, sto-dwa-tysiące
121 000, sto-dwadzieścia-jeden-tysięcy
122 001, sto-dwadzieścia-dwa-tyśace-jeden
Ja stosuję własną zasadę. Otóż polski język tworzyli nam Niemcy – to czasy Średniowiecza kiedy nie mieliśmy jeszcze pisma. Dlatego w naszym języku jest gramatyka łączenia słów – jak w języku niemieckim tyle, że jest to nieczytelne, dlatego nie bacząc na zasady zawsze między łączonymi słowami stawiał łącznik „-„.
Komfort rozumienia tekstu jest znacznie poprawiony, a język musi ewoluować więc nie ma co kurczowo trzymać się słowników. Za kilka-set lat nie będzie już języka polskiego – jest za mało funkcjonalny i ponieważ nie ulega transformacji ludzie o nim zapomną mówiąc do siebie po angielsku czy hiszpańsku.