Jednostki z ułamkami dziesiętnymi

Pan Marek pyta:

Jak należy odmieniać jednostki w połączeniu z ułamkami dziesiętnymi, np:
2,5 zł – dwa i pięć dziesiątych złotego czy złotych;
0,31 cm – trzydzieści jeden setnych metra czy metrów.

W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod hasłem Liczebnik czytamy:

Liczebniki ułamkowe wymagają określenia rzeczownikowego w dopełniaczu; najczęściej jest to dopełniacz liczby pojedynczej. (…) te liczebniki, które określają wielkość mniejszą od jedności (z wyjątkiem pół), np. trzy piąte, cztery jedenaste, siedem dwudziestych, mogą się także łączyć z określeniem w D. lm – struktura ilościowa wyznacza wtedy nie część obiektu, lecz część zbioru obiektów

Jako że metry nie mogą stanowić zbioru obiektów, należy powiedzieć trzydzieści jeden setnych metra.

Dalej słownik informuje:

W liczebnikach wielowyrazowych, złożonych z liczebnika głównego i ułamkowego, o formie składniowej określenia rzeczownikowego decyduje człon ułamkowy, nie zaś – liczebnik główny, np. Przyniosłam dwa i trzy czwarte kilograma truskawek (nie: *…dwa i trzy czwarte kilogramy); Przebywał na placówce tylko trzy i pół miesiąca (nie: *trzy i pół miesiące); Samolot spóźnił się aż sześć i pół godziny (nie: *sześć i pół godzin). Wyjątkami są połączenia z rzeczownikiem raz, w których dostosowuje on swoją formę do liczebnika głównego, np. Zbudowaliśmy werandę trzy i pół razy (nie: *raza) szybciej niż nasi rodzice.

Nieco wcześniej w słowniku czytamy: „Jeżeli w grę wchodzi 50% jakiegoś zbioru, nazywa go rzeczownik połowa”. Gdyby więc uprzeć się, że chcemy powiedzieć „dwa i pięć dziesiątych złotego” – to użyjemy właśnie tej formy (nie: złotych). Ale zdecydowanie lepiej w tym wypadku powiedzieć po prostu „dwa i pół złotego”.

Paweł Pomianek


8 odpowiedzi do „Jednostki z ułamkami dziesiętnymi”

  1. Pszetfurnia

    Nawet gdyby zdanie, które w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN” ma postać:

    Liczebniki ułamkowe wymagają określenia rzeczownikowego w dopełniaczu; najczęściej jest to dopełniacz liczby pojedynczej. (…) te liczebniki, które określają wielkość mniejszą od jedności (z wyjątkiem pół), np. trzy piąte, cztery jedenaste, siedem dwudziestych, mogą się także łączyć z określeniem w D. lm – struktura ilościowa wyznacza wtedy nie część obiektu, lecz część zbioru obiektów, np. dwie trzecie autostrad, trzy czwarte mostów, siedem ósmych wyborców.

    w używanym przez Pana „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN” rzeczywiście było krótsze o wytłuszczone wyżej słowa, i tak nie odważylibyśmy się twierdzić, że można powiedzieć trzydzieści jeden setnych metrów.

    • Paweł Pomianek

      Bardzo dziękuję za to dopowiedzenie. Jak zaznaczyłem we wpisie, dla mnie trzydzieści jeden setnych metrów brzmi nielogicznie i dość nieszczęśliwie. Nie znalazłem jednak zasady, która bezpośrednio wykluczałaby tę formę, dlatego zaznaczyłem ją jako opcjonalną, choć nieszczęśliwą. Gdyby rzucił się Państwu w oczy w jakimś słowniku bądź innym wydawnictwie poprawnościowym fragment wyraźnie to porządkujący, byłbym wdzięczny za przytoczenie.

    • Paweł Pomianek

      Obydwa określenia mają chyba jednak inne znaczenia. W placówce oznacza fizyczną obecność, a na placówce jakiś rodzaj zatrudnienia.

      • Tomasz Marek

        O, i znów mój ulubiony temat „na” versus „w” – zwłaszcza w odniesieniu do placówki trudny. Myślę, że uprościł, (by nie rzec – zafałszował) Pan zagadnienie.
        Oto, co na temat w/na w kontekście „placówki” ma do powiedzenia prof. Bańko [http://sjp.pwn.pl/szukaj/plac%C3%B3wka.html]:
        „Różnice w preferencjach dla przyimka w vs. na próbowano tłumaczyć topografią miejsca, por. na stadionie, ale raczej w hali (sportowej), choć na hali (w górach). Ogólnie biorąc, przyimek w sugeruje, że przestrzeń jest zamknięta, na – że otwarta. Nie jest to jednak jedyne kryterium decydujące o wyborze, czasem mówi się ogólnikowo o „czynnikach leksykalnych”, co w istocie oznacza, że poszczególne wyrazy mają swoje, często trudne do wyjaśnienia, upodobania, i jeśli widać w tym jakiś porządek, to na zasadzie analogii (słowa podobne zachowują się podobnie), a nie silnych, kategorialnych reguł.”

        Z pewnością podstawową i historycznie starszą formą jest „na placówce”; wskazuje na to źródłosłów „placówki”, którym jest „plac”, czyli coś płaskiego i otwartego. Użycie wobec „placówki” przyimka „w” jest współcześnie praktykowane, ale nie wiem czy w wysokiej mowie polecane. Podobnie jest zapewne z tymi samymi przysłówkami przy takich rzeczownikach, jak „teren”.

        • Artur J.

          Ja tu przede wszystkim widzę zróżnicowanie w zależności od znaczenia. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN podaje 4:

          1.
          a) «przedstawicielstwo handlowe lub dyplomatyczne jakiegoś państwa znajdujące się na terenie innego państwa»

          Tutaj jest jest raczej na, ale spodziewam się pewnych wahań, jak w tym pytaniu do poradni.

          b) «zakład, instytucja pełniące rolę ośrodka w jakiejś dziedzinie życia»

          Tutaj jest w.

          2.
          a) «miejsce bronione, przeznaczone do obrony; także: miejsce postoju wojskowego oddziału ubezpieczającego»

          Tutaj znów jest na.

          b) «niewielki oddział przeznaczony do ubezpieczania wojsk na postoju»

          Tego znaczenia raczej problem nie dotyczy.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Najnowsze komentarze

  1. Myślę, że tak. Oczywiście wówczas nie jest to poprawne. Rozumiem, że może to być też rodzaj jakiejś zabawy słownej. A…

  2. Pytałem bo miałem wątpliwości, gdyż w tłumaczeniach z literatury francuskiej (nie pamiętam autora), były dialogi z użyciem zwrotu jak w…

  3. Pierwsze jest w ogóle niepoprawne, w takim kontekście nie można użyć zaimka. Drugie jest jak najbardziej w porządku, bardzo grzeczne.…

  4. 1. Proszę pani, czy mogę ją prosić........ 2. Proszę pani, czy mogę panią prosić..... Które zdanie w bezpośredniej rozmowie jest…

  5. Nie mam przekonania do skróconych zapisów: 1977–78, wolę pełne: 1977–1978 (choć najistotniejsza w tym względzie jest konsekwencja na kartach całego…

  6. Dziękuję za odpowiedź. W tym samym tekście, w jednym akapicie jest kilka zapisów okresów pracy, przykładowo (1977–78). Czy jeżeli w…

  7. Myślę, że jeśli pojawiają się przerwy między zapisem miesiąca i roku (a faktycznie muszą się pojawić), to tym bardziej powinniśmy…

  8. Dzień dobry, czy zapis okresu czasu w przedstawionej formie (IX 1923–VIII 1930) jest poprawny? W którym miejscu powinny być przerwy…

  9. Bardzo dziękuję, teraz wszystko jasne! :) Pozdrawiam serdecznie

  10. Dzień dobry. Niestety pierwsza ze wskazanych konstrukcji jest wadliwa. W przypadku spójników skorelowanych, jak mówi prof. Mirosław Bańko w Małym…

  11. Jeśli siglum jest pod spodem i ma charakter podpisu, to może być w ten sposób. Generalnie tego pierwszego zapisu użyjemy…

  12. Dziękuję a czy moze być takze taki zapis i czy jest prawidłowy „Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we mnie…

Archiwa

czerwiec 2014
N P W Ś C P S
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
2930  

Nasze nagrania