Częstochowa i Kolbuszowa – dlaczego różne odmiany?

Ostatnio mój przyjaciel zwrócił uwagę na interesującą kwestię:

Czemu mówi się w Kolbuszowej, a nie w Kolbuszowie? Przecież to tak jak Częstochowa…

Jak pisałem kiedyś w przedstępnym wpisie na tym blogu, znam i takich, co jeżdżą do Częstochowej, ale to oczywiście poważny błąd – w dodatku brzmiący dość zabawnie.

Ale do rzeczy… Ogólnie z wyrazami w języku polskim jest tak, że mają różne typy odmiany. Zdarza się tak nawet w przypadku wyrazów o podobnej formie podstawowej – i po prostu trzeba o tym wiedzieć, obywając się z językiem (dlatego też język polski bywa tak trudny do nauki dla obcokrajowców).

Można powiedzieć, że w przypadku odmian nazw miejscowości możemy się spodziewać szczególnych niespodzianek. Niekoniecznie dlatego, że te wyrazy mają bardziej nieregularną odmianę niż inne. Raczej dlatego, że nazwy wielu miejscowości są znane przede wszystkim lokalnie. Na przykład takie Szebnie. Trzeba raczej pytać miejscowych (lub sprawdzić w słowniku), czy jest to TO Szebnie, czy raczej są to TE Szebnie. Sam wyraz nie mówi nam, czy jest to rodzaj nijaki liczby pojedynczej, czy raczej liczba mnoga.

Wracając do nazw Częstochowa i Kolbuszowa, raczej odwróciłbym pytanie. Tzn. zapytałbym, skąd taka odmiana nazwy miejscowości Częstochowa. Dlaczego? Ponieważ to Kolbuszowa odmienia się bardziej regularnie. Jak czytamy pod hasłem Odmiana nazw miejscowych w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny

(…) nazwy na -a [odmieniają się] jak przymiotniki żeńskie (MW. Biała, DCMs. Białej, BN. Białą).

Ale nieco dalej znajdziemy następującą informację:

Włączanie nazw o budowie przymiotnikowej do omawianego modelu odmiany nie jest bezwyjątkowe. Takie określenia, jak Częstochowa, Jabłonna, Jeziorna, Włoszczowa, Wschowa, mimo oczywistego podobieństwa do przymiotników, odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie, np. M. Jeziorna, Wschowa; D. Jeziorny, Wschowy, CMs. Jeziornie, Wschowie, B. Jeziornę, Wschowę, N. Jeziorną, Wschową, W. Jeziorno, Wschowo.

Jeśli miałbym się podjąć odpowiedzi na pytanie, dlaczego Kolbuszowa odmienia się bardziej regularnie niż Częstochowa, odwołałbym się – jak zawsze – do kwestii częstotliwości użycia. W języku polskim jest tak, że najbardziej regularnie odmieniają się zazwyczaj wyrazy używane stosunkowo rzadko. Przyjęła się kiedyś odmiana tradycyjna i tak zostało. Ale wyrazy używane często mają tendencje do różnorakich ewolucji – najczęściej w kierunku upraszczania (choć nie wiem, czy akurat w tym konkretnym przypadku jest to rodzaj uproszczenia). Dlatego m.in. to właśnie wśród wyrazów używanych bardzo często w sąsiedztwie występuje tyle zrostów. Zresztą sam wyraz Częstochowa jest tzw. złożeniem (z elementem spajającym o), podczas gdy Kolbuszowa jest jednym całościowym wyrazem.

Paweł Pomianek


2 odpowiedzi do „Częstochowa i Kolbuszowa – dlaczego różne odmiany?”

  1. seicento900

    Nie zgodzę się, że wyraz Częstochowa jest złożeniem. Katarzyna Kłosińska w PR3 tłumaczyła kiedyś, że Częstochowa oznaczała wieś należącą do niejakiego Czestocha, był to przymotnik dzierżawczy. Tak samo powstało wiele innych nazw miejscowości zakończonych na -ów/-ew, -owa/-ewa, -owo/-ewo (np. Tomaszów = gród Tomasza, czyli „Tomaszów gród”).

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

sierpień 2012
N P W Ś C P S
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031  

Nasze nagrania