O męskich nazwach kobiecych zawodów

Ostatnio pan Mariusz Weiss napisał w naszym formularzu:

Dzień dobry,

mam następujący problem związany z łączeniem imiesłowu przymiotnikowego z rzeczownikiem rodzaju męskiego, ale odnoszącym się do osoby płci żeńskiej, konkretnie, jak należy napisać: „niżej podpisany adwokat/radca prawny Anna Kowalska” czy też „niżej podpisana adwokat/radca prawny Anna Kowalska”?

Z góry dziękuję za odpowiedź

Trzeba na początek zaznaczyć, że kwestia dotycząca nazw kobiecych zawodów pozostawia miejsce na dużą fakultatywność. Zachodzą bowiem w naszym języku w tym zakresie dość znaczące i szybkie zmiany. Dodam również, że sam zajmuję od kilku lat w tej sprawie pewne dość jasne stanowisko, dlatego obok opinii językoznawców, pozwolę sobie w niniejszym tekście przywoływać własne sądy.

Akurat na pytanie, które bezpośrednio zadał p. Mariusz, można odpowiedzieć szybko. Na pewno poprawne będzie skorzystanie z formy żeńskiej: niżej podpisana adwokat Anna Kowalska.

Jeżeli zaś do męskiego rzeczownika oznaczającego kobietę dodajemy przymiotnik, to musi on być rodzaju żeńskiego: Myślę o pięknej doktor Nowak, Myślę o profesor doktor habilitowanej.

pisze na stronie poradni językowej PWN profesor Małgorzata Marcjanik z Uniwersytetu Warszawskiego.

Ale zdanie przytoczone przez p. Mariusza zawiera jeszcze jedną bardzo ciekawą formę: radca prawny Anna Kowalska. I na rozstrzygnięciu dylematu, czy jest to forma poprawna, a nawet jeśli tak, to czy jest to jedyna poprawna, najlepsza forma, chciałbym się na chwilę zatrzymać.

Proszę zajrzeć raz jeszcze do przytoczonego cytatu profesor Marcjanik. Zauważmy, że profesor doktor habilitowana/habilitowany i radca prawna/prawny to formy analogiczne. Zarówno prawny, jak i habilitowany to dookreślenia mające formę przymiotnika. Osobiście jestem zdecydowanym zwolennikiem, by pisać właśnie tak, jak zostało to powyżej zaproponowane przez warszawską językoznawczynię. Czyli raczej:
radca prawna Anna Kowalska
aniżeli
radca prawny Anna Kowalska.

Przy czym warto dodać, że o ile forma męska z nazwiskiem kobiecym jest nienaturalna w sensie znaczeniowym, o tyle forma radca prawna jest rzecz jasna nienaturalna składniowo (więc także w tym przypadku czujemy, że coś nam nie brzmi).

Dlatego też nie brak sceptycznych wypowiedzi językoznawców na temat użycia tej konstrukcji. Krytykując tego typu formy, Marek Łaziński z Uniwersytetu Warszawskiego proponuje trzecie rozwiązanie. Przytaczam dłuższy fragment jego wypowiedzi na stronach pewuenowskiej poradni:

Dziś rewident, a także profesor i docent to według podręczników gramatyki rzeczowniki dwurodzajowe, czyli takie, które wchodzą w związki zgody z przymiotnikami i czasownikami w rodzaju męskim lub żeńskim: „Biegła rewident sprawdziła rachunki”. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę ze sztuczności takich tworów w polszczyźnie. Spróbujmy bowiem utworzyć liczbę mnogą: biegłe rewidenty/ biegłe rewidenci – horror. Tylko: „Biegli rewidenci sprawdzili rachunki” – o mężczyznach lub w referencji (odniesieniu) ogólnym bez względu na płeć albo: „Biegłe rewidentki sprawdziły rachunki” – o kilku konkretnych paniach.
Tytuły z przemieszanym rodzajem (z tzw. rzeczownikiem dwurodzajowym z końcówką zerową męską i przymiotnikiem w r. żeńskim): redaktor naczelna, biegła rewident, doktor habilitowana są akceptowane, ale tylko w liczbie pojedynczej i referencji szczegółowej (oznaczają konkretną osobę, a nie cechę tej osoby lub zbiór osób). W dziwacznym zdaniu: „Ona jest doktor habilitowaną, a jej siostra tylko doktorem” – słowo doktor odnosi się do cechy, a słowo ona do osoby. Lepiej byłoby powiedzieć „Ona jest doktorem habilitowanym (…)”.
Radzę więc tam, gdzie się da, tworzyć formy żeńskie rzeczowników, np. rewidentka. Być może z czasem przyzwyczaimy się z powrotem do form profesorka i redaktorka, choć dziś są one ryzykowne. Jeśli używamy rzeczownika w formie męskiej, lepiej zostawić oba człony nazwy złożonej w rodzaju męskim: doktor habilitowany, redaktor naczelny lub, jeśli komuś się nie podoba rewidentkabiegły rewident. Natomiast połączenie biegła rewident, choć akceptowane przez większość gramatyków i potwierdzone przez stopki redakcyjne czasopism z tytułem redaktor naczelna, odradzam jako trudne i sprawiające kłopot w odmianie przez przypadki i liczby. Można je stosować, ale w podpisie, na pieczątce, liście płac. Nie w żywym języku.

Przytoczyłem ten obszerny cytat, bowiem zawiera on niemal wszystko, co nas interesuje. A przede wszystkim:

  1. Pokazuje w czym tutaj tkwi problem i pokazuje, że dziś nie ma jedynie słusznego rozwiązania.
  2. Mimo niechęci do tego typu konstrukcji wskazuje, że formy typu redaktor naczelna, biegła rewident, doktor habilitowana czy – dodaję od siebie – radca prawna są akceptowane przez gramatyków, i podkreśla, że można je stosować przede wszystkim w podpisie, na pieczątce, liście płac.
  3. Wskazuje, że są do wyboru trzy formy – każda jest kłopotliwa, ale każda jest akceptowalna (biegły rewident Anna Kowalska, biegła rewident Anna Kowalska, biegła rewidentka Anna Kowalska).

Niestety, w naszym przypadku trzecia forma – typowo żeńska – odpada, bowiem radczyni oznacza żonę radcy, a użycie tego wyrazu w znaczeniu ‘kobieta radca’ Nowy słownik poprawnej polszczyzny określa jako błędne.

W każdym razie w tym przypadku jestem zdecydowanym zwolennikiem radcy prawnej, ponieważ brzmi bardziej kobieco. Przy okazji sprawdziłem w internecie i niekiedy ta forma (choć jest rzadziej używana od męskiej) funkcjonuje. Oto dwa pierwsze z brzegu przykłady: pierwszy i drugi.

Wracając do pytania p. Mariusza, poprawne są w tym wypadku przynajmniej dwie formy:
niżej podpisana adwokat/radca prawny Anna Kowalska
niżej podpisana adwokat/radca prawna Anna Kowalska.

Paweł Pomianek


2 odpowiedzi do „O męskich nazwach kobiecych zawodów”

  1. Michał

    Drobny komentarz obrazujący, jak może wyglądać przyjmowanie się zmian w języku: wskazany przez Pana drugi przykład świadczący w 2012 roku o używaniu formy „radca prawna” przez przedstawicielki tego zawodu jest już dziś, w 2020 roku, przykładem powracania do formy tradycyjnej – „radca prawny”.
    Czytamy tam bowiem:
    „Kancelaria Radcy Prawnego i Syndyka [Imię Nazwisko (kobiety)]”,
    „Kancelaria Prawna [NAZWISKO (kobiety)] prowadzona jest przez radcę prawnego [Imię Nazwisko (kobiety) w dopełniaczu]”…

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

lipiec 2012
N P W Ś C P S
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
293031  

Nasze nagrania