Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (41)

Po kilkumiesięcznej przerwie prezentujemy kolejną porcję ciekawostek. Przygotował je ponownie Tomasz Marek.

Łabędzi śpiew, który w znanym frazeologizmie oznacza ‘ostatni przejaw czyjejś działalności w danej dziedzinie’, łączy się z elementami kontekstu wg schematu: „czyjś” łabędzi śpiew, a nie łabędzi śpiew „czegoś”.

1.
Czy wiesz, że…

łabędzi śpiew, który w znanym frazeologizmie oznacza ‘ostatni przejaw czyjejś działalności w danej dziedzinie’, łączy się z elementami kontekstu wg schematu: „czyjś” łabędzi śpiew, a nie łabędzi śpiew „*czegoś”? Czyli Zdobycie hattricku w meczu z Belgami było łabędzim śpiewem Bońka w jego polskiej zawodniczej karierze, a nie: Zdobycie hattricku w meczu z Belgami było łabędzim śpiewem polskiej zawodniczej *kariery Bońka.
Źródło: Stanisław Bąba, Komentarze frazeograficzne, Wyd. Poznańskie 2012.

2.
Jak niektórym wiadomo…

łut jest dawną jednostką miary (1/32 funta = 12,66g). Obecnie wielu normatywistów upiera się, że dopełniacz rzeczownika łut brzmi: łuta („mam pół łuta pieprzu”), nie *łutu. Tymczasem kiedyś (łut był stosowany od średniowiecza do pocz. XX w.) łut posiadał dopełniacz w dwóch formach: łuta i łutu, a dopiero w XIX w. forma ustaliła się na łuta. Forma łutu przetrwała natomiast w dopełniaczu frazeologizmu łut szczęścia. Powiemy więc: „Drużynie »Białej Gwiazdy« zabrakło łutu szczęścia”.
Źródło: Stanisław Bąba, Komentarze frazeograficzne, Wyd. Poznańskie 2012.

3.
Czy wiesz, że…

frazeologizm głos wołającego na puszczy znaczy tyle, co nawoływanie daremne, wołanie w miejscu pustym, czyli w miejscu, gdzie nie ma nikogo, kto by słuchał? Jest tak dlatego, że w czasach, gdy ks. Wujek użył go w Biblii (Iz 40,3), puszcza oznaczała miejsce puste, a nie – jak dziś – wielki las. Stąd ostatnie próby – niepopierane przez tradycyjnych językoznawców – zastąpienia w tym frazeologizmie puszczy pustynią.
Źródło: Stanisław Bąba, Komentarze frazeograficzne, Wyd. Poznańskie 2012.

4.
Czy wiesz, że…

istnieją równolegle dwa rzeczowniki ten przerębel (rodzaj męskorzeczowy) i ta przerębla (rodzaj żeński), które oznaczają to samo, tj. „otwór w lodzie”? Natomiast nie ma rzeczownika rodzaju żeńskiego *ta przerębel (choć są ta kipiel, ta kąpiel).

5.
Czy wiesz, że…

przy utartych frazeologizmach lepiej nie majstrować, choćby wydawały się niepoprawne? Np. w zdaniu: „Tak długo podbijała mu bębenka [tzn. pochlebiała mu], aż uwierzył w siebie i wysłał do niej swatów” aż się prosi, by poprawić przypadek „bębenka” z dopełniacza na biernik, bo taka forma (podbijać bębenek) byłaby dziś poprawna. Owszem, BYŁABY, gdyby nie utarty frazeologizm. Tu byłaby błędna.
Źródło: Stanisław Bąba, Komentarze frazeograficzne, Wyd. Poznańskie 2012.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Najnowsze komentarze

  1. Dzień dobry, myślę że ogólna reguła 'czasownik opisujący wypowiedź' jest zbyt szeroka, mało precyzyjna, i to powoduje nieporozumienie. Ja w…

  2. Myślę, że tak. Oczywiście wówczas nie jest to poprawne. Rozumiem, że może to być też rodzaj jakiejś zabawy słownej. A…

  3. Pytałem bo miałem wątpliwości, gdyż w tłumaczeniach z literatury francuskiej (nie pamiętam autora), były dialogi z użyciem zwrotu jak w…

  4. Pierwsze jest w ogóle niepoprawne, w takim kontekście nie można użyć zaimka. Drugie jest jak najbardziej w porządku, bardzo grzeczne.…

  5. 1. Proszę pani, czy mogę ją prosić........ 2. Proszę pani, czy mogę panią prosić..... Które zdanie w bezpośredniej rozmowie jest…

  6. Nie mam przekonania do skróconych zapisów: 1977–78, wolę pełne: 1977–1978 (choć najistotniejsza w tym względzie jest konsekwencja na kartach całego…

  7. Dziękuję za odpowiedź. W tym samym tekście, w jednym akapicie jest kilka zapisów okresów pracy, przykładowo (1977–78). Czy jeżeli w…

  8. Myślę, że jeśli pojawiają się przerwy między zapisem miesiąca i roku (a faktycznie muszą się pojawić), to tym bardziej powinniśmy…

  9. Dzień dobry, czy zapis okresu czasu w przedstawionej formie (IX 1923–VIII 1930) jest poprawny? W którym miejscu powinny być przerwy…

  10. Bardzo dziękuję, teraz wszystko jasne! :) Pozdrawiam serdecznie

  11. Dzień dobry. Niestety pierwsza ze wskazanych konstrukcji jest wadliwa. W przypadku spójników skorelowanych, jak mówi prof. Mirosław Bańko w Małym…

Archiwa

kwiecień 2017
N P W Ś C P S
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30  

Nasze nagrania