Na konkretnym przykładzie nieco szerzej omawiamy temat nazw miejscowości. Skąd się biorą dziwne niekiedy odmiany owych nazw? Na początek przytaczam list od Czytelnika:
W pobliżu Radomia jest miejscowość Pionki. Zdarzyło się, że trafiły w moje ręce zaproszenia dla burmistrza, i tu następują problemy. Wszyscy mówią – burmistrza PIONEK, natomiast osoby przysyłające zaproszenia, z uporem maniaka wypisują burmistrza PIONKÓW.
Jest mi z tego powodu głupio i poprawiam na, moim zdaniem prawidłową formę, PIONEK.
Jakich mam użyć argumentów, aby zrozumiano, że PIONKI – tych PIONEK (w przypadku miejscowości), a nie tych PIONKÓW.
Tłumaczę, że pierwotna nazwa tej miejscowości brzmiała PIANKI i stąd PIANEK, a potem PIONEK, ale niestety moje argumenty nie trafiają do przekonania (a może złych argumentów używam?) – bo ONI wiedzą lepiej, a nie jakiś osoba z prowincji.
Cóż… może wspomniani urzędnicy uważają, że jeśli napiszą Burmistrz Pionek to zabrzmi to dwuznacznie i może zostać odczytane jako obelga. Ale do rzeczy.
Ma Pan rację. Słownik nazw miejscowości i mieszkańców PWN (na powyższym zdjęciu z naszej sesji z Dominiką Pełką) jako poprawną formę dopełniacza od Pionki podaje właśnie Pionek (s. 227).
Na pewno rzecz trudniejsza w tym przypadku to znalezienie właściwej argumentacji, ale chyba najtrudniejsze jest przekonanie osób, które nie chcą się czegoś nauczyć.
Na początek przytaczam jedno zdanie z wyżej wspomnianego słownika, które także może pomóc w uargumentowaniu Pańskiego stanowiska:
Nazwy miejscowe równobrzmiące z pospolitymi mogą odmieniać się inaczej niż te drugie (s. IX).
Czyli, choć dopełniacz rzeczownika pospolitego pionki to pionków, nic nie stoi na przeszkodzie, by nazwa miejscowości Pionki rządziła się własnymi prawami.
Ze słownika przytaczam jeszcze jedno zdanie, bowiem dotyczy tego samego modelu odmiany i może się Panu przydać:
Dopełniacz od nazwy podwarszawskiego miasta Ząbki to Ząbek, ale w Skierniewickiem jest wieś Ząbki z formą dopełniacza Ząbków (s. IX).
Przede wszystkim muszę pogratulować, że do tego stopnia zna Pan swoje okolice, iż potrafi Pan sięgnąć do argumentacji z historii języka. Szczerze mówiąc, osobiście nie mam narzędzi, by sprawdzić, czy w kwestii historycznej nazwy miejscowości ma Pan rację, ale nie mam powodów, by Panu nie wierzyć. Wydaje się, że ten argument historyczny może być w tym wypadku rzeczywiście bardzo mocny, bowiem akurat w przypadku odmiany tej nazwy trudno znaleźć inną logiczną argumentację. Rzecz nie rozbija się tutaj przecież ani o liczbę (wiadomo, że nazwa ma charakter plurale tantum i występuje wyłącznie w liczbie mnogiej), ani o rodzaj (wiadomo, że to rodzaj nijaki niezależnie od odmiany), ani też o kwestię tego, czy jest to odmiana rzeczownikowa czy przymiotnikowa (bo wiadomo, że tak czy siak – rzeczownikowa).
Na koniec więc jeszcze tylko jedna krótka wskazówka, potwierdzająca zresztą słuszność kierunku Pańskiego myślenia; owa wskazówka może nawet nie tyle podsuwa konkretne argumenty – bo o takie trudno – ale posłuży temu, by miał Pan, a także nasi Czytelnicy, większą świadomość dotyczącą kwestii odmiany nazw miejscowości w ogóle. Otóż w cytowanym już wstępie do wspomnianego wyżej słownika znajdujemy ciekawe wyznanie jego twórców:
Pracując nad słownikami polszczyzny ogólnej, leksykograf zazwyczaj wie od razu, jak wyrazy się odmieniają. Opracowując słownik nazw miejscowości, musi nierzadko sprawdzić to u źródła. Jeszcze większe wątpliwości pojawiają się przy tworzeniu form przymiotników i nazw mieszkańców (s. IX).
Cóż… można więc uświadomić krnąbrnym urzędnikom, że nawet językoznawcy muszą sprawdzić formę odmiany nazwy danej miejscowości – w przypadku tych nazw nic nie działa automatycznie.
Paweł Pomianek
Czy mówimy „pionkowskie szkoły” czy „pioneckie szkoły”?
Przymiotnik to pionkowski – szkoły pionkowskie.
No dobrze. Jednakże co w przypadku nazw aktów normatywnych organów samorządowych? Rozumiem, że jeżeli mamy burmistrza, to jego akt będzie nosił nazwę Zarządzenie Burmistrza Miasta Szczecina? Jeżeli tak, to inny akt może mieć nazwę Uchwała Rady Miasta Szczecinka. Natomiast jak się sprawy mają w przypadku Rady Gminy?
W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny znajduje się przykład: Radni gminy Warszawa Bemowo.
Zajrzałem też do Poradni językowej PWN. Polecam bardzo ciekawy wpis miasto Zielona Góra. Najistotniejszy jest wg mnie następujący fragment, który można odnieść zarówno do dużych miast, jak i do mniejszych gmin:
Jak więc widać, w przypadku dużych miast poprawne będą obydwie formy:
Zarządzenie Burmistrza Miasta Szczecina
Zarządzenie Burmistrza Miasta Szczecin.
Przy czym – w mojej opinii – te wchodzące ze sobą w związek zgody brzmią bardziej szczęśliwie.
Pozwoliłem sobie trochę szerzej odpowiedzieć na powyższe pytanie. Link poniżej w pingbacku.
Podobne problemy są z miejscowością Małogoszcz niedaleko Kielc. Mnóstwo ludzi odmienia tę nazwę w rodzaju żeńskim – w Małogoszczy. Tymczasem powinno być „po męsku” – w Małogoszczu, do Małogoszcza. Pozdrawiam!
Problem jest podobny w tym sensie, że nazwa bywa źle odmieniana. Pomiędzy odmianą Pionek i Małogoszczu istnieje jednak zasadnicza różnica. W przypadku tej drugiej miejscowości wystarczy właśnie powiedzieć o tym, że jest to nazwa rodzaju męskiego i odmiana będzie już oczywista. W przypadku Pionek – jak zresztą wspomniałem – trudno wskazać tego typu regułę.
A słownik ortograficzny – na przykład http://so.pwn.pl/lista.php?co=pionki – do tych twardogłowych nie przemówi?
Bardzo dziękuję za jak zwykle celne i cenne uzupełnienia.
Jeśli chodzi o stronę urzędu to sądzę, że autor pytania dobrze ją zna. Słownik ortograficzny może posłużyć za kolejny dowód.
Problem w tym, że aby ktoś mógł się do czegoś przekonać, to najpierw musi wykazywać jakąkolwiek wolę.
Może jako argument mogłaby posłużyć strona Urzędu Miasta Pionki, gdzie ta nazwa jest odmieniana poprawnie, na przykład tutaj: http://www.pionki.pl/content.php?cms_id=19&lang=3&p2=p23
Mam ten sam problem. Tubylcy, z uporem maniaka, twierdzą, że jadą do Płot. Według mnie poprawną formą jest: Jadę do Płotów. Dodam, że chodzi o wieś w województwie lubuskim, w gminie Czerwieńsk o nazwie Płoty. Czy mam rację?
Ww. słownik podaje rzeczywiście: Płoty -tów, -tach. Czyli bez wątpienia to Pani ma rację.