O zdaniach współrzędnie złożonych

Istnieją w języku polskim konstrukcje składniowe zbudowane z wielu wypowiedzeń składowych. Tworzy się je wtedy, gdy ktoś chce wyrazić kilka myśli w jednym zdaniu.

Takie wypowiedzenie, które składa się z co najmniej trzech zdań składowych, nazywa się wypowiedzeniem wielokrotnie złożonym. Wyróżniamy w nim wypowiedzenie główne oraz poboczne, które łączą się w stosunku współrzędnym lub podrzędnym. Do wypowiedzeń składowych zaliczyć trzeba także równoważniki zdań – należy je traktować tak samo jak zdania z orzeczeniem, pełnią one bowiem te same funkcje składniowe.

Analizując wypowiedzenia wielokrotnie złożone, trzeba pamiętać o pewnych zasadach i kolejności ich wykonywania. Oto one:

  1. zdanie złożone trzeba podzielić na zdania składowe,
  2. ponumerować wypowiedzenia,
  3. znaleźć wypowiedzenie główne,
  4. ustalić zależność pomiędzy wypowiedzeniami, czy są współrzędne, czy podrzędne,
  5. sporządzić wykres,
  6. opisać wykres, czyli określić rodzaj wypowiedzeń składowych.

Rodzaje zdań współrzędnie złożonych

Jeśli chodzi o zdania współrzędnie złożone, to mogą być one połączone spójnikowo lub bezspójnikowo i wszystkie wypowiedzenia są względem siebie równorzędne. A oto rodzaje zdań współrzędnych:

1. Łączne – tutaj spójnik, jak sama nazwa mówi, łączy ze sobą treści dwóch lub więcej zdań. Spójniki zdania łącznego to: i, oraz, ani, ni, jak, też, jakże, także. Przed tymi spójnikami nie stawiamy przecinków. Zdania łączne mogą być połączone ze sobą właśnie bezspójnikowo, jedynie za pomocą przecinka.
Wykres ___……___
Przykład: Kolega poszedł do kina i obejrzał świetny film.

2. Rozłączne – treści tych zdań się rozłączają za pomocą spójników albo, lub, czy, bądź. Przed nimi również nie stawiamy przecinków.
Wykres: ___<……>___ Przykład: Pojadę na wczasy lub pozostanę w domu.

3. Wynikowe – treść jednego zdania wynika z drugiego przy pomocy spójników więc, zatem, toteż, dlatego i przed tymi spójnikami przecinek stawiamy.
Wykres: ___>……>___
Przykład: Świetnie pracował, więc osiągał doskonałe wyniki.

4. Przeciwstawne – treści zdań składowych są sobie przeciwne, co wyrażamy przy pomocy spójników ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast, chociaż. Przed nimi również przecinek stawiamy.
Wykres: ___>……<___ Przykład: Dużo się uczyła, ale nie osiągnęła sukcesu na egzaminie.

W zdaniu złożonym łącznie i rozłącznie istnieje pewien wyjątek, jeśli chodzi o przecinek, a mianowicie wtedy gdy dany spójnik się powtarza, np.:

Uczennica nie pracowała na lekcji i nie opanowała wymaganych treści, i nie będzie miała pozytywnej oceny, i nie zda do następnej klasy.

Jak widać z powyższego przykładu przecinek stawiamy dopiero przed drugim i kolejnymi powtarzającymi się spójnikami, nigdy przed pierwszym. Albo opanuję treści dotyczące zdań współrzędnie złożonych, albo będę ciągle popełniała błędy.

Katarzyna Olszewska


9 odpowiedzi do „O zdaniach współrzędnie złożonych”

  1. AC

    Naprawdę przez spójnikami: „jak, też, jakże, także” nie wstawiamy przecinków?
    Zastanawiam się też nad takim zdaniem: „Miej oczy szeroko otwarte, a usta otwieraj powoli.” Z sensu zdania wynika, iż jest ono łączne, spójnik „a” z tego, co wiem, może łączyć także zdania złożone współrzędnie łączne. Zastanawiam się zatem, czy należy je uznać za zd. łączne, czy przeciwstawne.

    • Paweł Pomianek

      Akurat w podanym zdaniu mamy wyraźne przeciwstawienie: Miej oczy szeroko otwarte, lecz usta otwieraj powoli. Dlatego przecinek wydaje się naturalny i niezbędny.

      Co do spójników, o które Pani pyta, przed jak oraz też w wielu konstrukcjach nie stawiamy przecinków. Natomiast co do jakże i także pewnie trzeba by szukać szczegółowych przykładów. W większości przypadków przecinek jednak postawimy, ale wtedy zazwyczaj będą to zdania wynikowe. Nie jestem autorem artykułu, ale zapewne Kasia korzystała ze źródeł i nie wymyśliła tego 🙂 Natomiast faktycznie brakuje ilustracji.

  2. AA

    Oczywiście mówię o tym zdaniu (nie wiem czy myślimy o tym samym): „to mogą być one połączone spójnikowo lub bezspójnikowo” Spójnik „lub” wskazuje nam, że jest to zdanie współrzędnie złożone rozłączne.

  3. AA

    @PP
    Tak, przed „to” powinien być przecinek, jest to zdanie współrzędnie złożone ROZŁĄCZNE, a nie tak jak napisałeś wynikowe 🙂 Pozdraiwam.

    • AC

      Mnie z kolei wydaje się, że przy „jeśli” tworzy nam się zdanie okolicznikowe warunku, np. Jeśli będzie pogoda, pójdę na spacer. Dlaczego „Jeśli chodzi o zdania współrzędnie złożone, to mogą być one połączone spójnikowo lub bezspójnikowo[…]” należy uznać za rozłączne? Przecież tu nie ma alternatywy, zjawiska opisane w obu zdaniach składowych zachodzą równocześnie, mało tego – zjawisko z drugiego zd. składowego nie zajdzie, jeśli warunek z pierwszego nie zostanie spełniony. Można byłoby zapisać to zdanie trochę inaczej: „Jeśli zdanie jest złożone współrzędnie, może być połączone spójnikowo lub bezspójnikowo.” I wtedy wszystko jest czytelne.

  4. PP

    Czy zdanie użyte w tekście: „Jeśli chodzi o zdania współrzędnie złożone to mogą być one połączone spójnikowo lub bezspójnikowo[…]” jest zdaniem współrzędnym wynikowym? W związku z tym czy przed „to” nie zabrakło przecinka?

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

  10. "Akademia Pana Kleksa" czy "Akademia pana Kleksa" - który tytuł jest poprawny?

Archiwa

luty 2012
N P W Ś C P S
 1234
567891011
12131415161718
19202122232425
26272829  

Nasze nagrania