W – we, z – ze, bez – beze, nad – nade

Przyimki zakończone spółgłoską występują w większości również w postaci rozszerzonej o końcową samogłoskę e: w – we, z – ze, od – ode, bez – beze, nad – nade, przez – przeze itd. Warto uporządkować, kiedy występują postacie o zakończeniu -e.

• Pojawiają się one regularnie przed formami zaimka ja: ze mną, ode mnie, przeze mnie itd.
• Przyimek we stoi przed wyrazami zaczynającymi się dwiema spółgłoskami, z których pierwsza to w lub f: we Wrześni, we Włoszczowie, we Francji.
• Przyimek ze stoi przed wyrazami zaczynającymi się grupą spółgłosek, z których pierwszą jest z, s, ż, sz, ź, ś: ze strachu, ze żniw, ze źródła, ze świniami.
• Przyimek ze stoi też często przed wyrazami zaczynającymi się grupą wz, ws: ze wzniesienia, ze wskazaniem.
• Regionalnie w Polsce południowej i wschodniej spotyka się użycie we również przed innymi wyrazami zaczynającymi się na w lub f (np. we farbie), a ze przed jakimikolwiek wyrazami zaczynającymi się od z, s, ż, sz, ź, ś (np. ze sokiem). Aprobuje się jednak wyłącznie wymowę tego typu – i to jako regionalną. Nie akceptuje się natomiast tych form w języku pisanym.
• Istnieje również wiele wyrażeń, w których form przyimków z końcowym e używa się przez wzgląd na tradycję na zasadzie wyjątku. Oto kilka przykładów: ze wszech miar, we Lwowie, we śnie, ze sobą, patrzeć spode łba, dać się komuś we znaki.
• Niekiedy postaci z -e i bez niego mogą być używane zamiennie, jak np. w wyrażeniach w trzech lub we trzech czy w czwartek lub we czwartek.

Paweł Pomianek

Źródło:
M. Bańko, Mały słownik wyrazów kłopotliwych, Warszawa (PWN) 2003, s. 308–309.