Odpowiadamy dzisiaj na pytanie Czytelnika. Wątpliwości Pana Jakuba dotyczą pisowni wyrazów związanych ze starożytnym Rzymem.
Prowadzę stronę o antycznym Rzymie – IMPERIUM ROMANUM. Jest to największy polski portal poświęcony temu państwu i w dalszym ciągu poprawiam wszelkie błędy jezykowe i stylistyczne, tak aby treści na nim publikowane były zgodne z regułami stosowanymi w języku polskim. Pytania mam następujące:
1) czy termin „starożytny Rzym” jest napisany w poprawnej formie?
2) czy nazwy instytucji typu: „pretor”, „senat”, „konsul”, „cesarz”,
„imperator” piszemy małą literą?3) czy „Monarchia/Republika/Cesarstwo Rzymskie” zawsze piszemy dużą literą?
Może mają Państwo jeszcze inne wskazówki, odnośnie terminów rzymskich?
Już na początku musimy się odnieść do zasad pisowni wielką lub małą literą. Reguły te rządzą bowiem wszystkimi przytoczonymi przez Pana przykładami. Jak wiemy, nazwy własne piszemy wielką literą, a wyrazy pospolite – małą.
Warto przypomnieć i podkreślić, że małą literę stosujemy również w zapisie przymiotników, nawet jeśli zostały one utworzone od nazwy własnej. (Wyjątek stanowią te przymiotniki, które określają przynależność i odpowiadają na pytanie czyj?, czyja?, czyje?).
Wobec tego przytoczony przez Pana termin „starożytny Rzym” zdecydowanie został napisany poprawnie. W takiej formie występuje również w Encyklopedii PWN.
Jeśli chodzi o Pana drugą wątpliwość, to w większości przypadków nie ma uzasadnienia, aby wyrazy takie jak konsul czy pretor pisać wielką literą. Wszystkie te słowa trzeba zaliczyć do wyrazów pospolitych. Podobnie rzecz wygląda w przypadku senatu, który – choć jest nazwą pewnego typu instytucji czy zgromadzenia – nie jest nazwą własną. Wyjątek stanowi sytuacja, w której nazwa pospolita jest użyta w znaczeniu nazwy własnej, niejako ją zastępując. Wobec tego „Cesarz” możemy (ale nie musimy!) zapisać wielką literą wówczas, gdy w danym tekście słowo to będzie wyraźnie wskazywało np. na Oktawiana Augusta.
Trzecią Pana wątpliwość należy potraktować analogicznie do poprzednich. Jeśli wyrazy typu Monarchia/Republika/Cesarstwo Rzymskie występują jako nazwy własne państwa (a w przypadku Rzymu tak przecież jest – np. Wczesna Republika czy właśnie Cesarstwo Rzymskie), to musimy zapisać je bezwzględnie wielką literą. Jeśli tych samych wyrazów użyjemy już jako określeń ustroju w państwie, to należy zastosować małą literę – np. Na przełomie roku 509 i 508 p.n.e. monarchia upadła.
Kamila Młodzianko
