Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (42)

Oto kolejna porcja ciekawostek. Jako że końcem maja i początkiem czerwca przypadają Dzień Matki i Dzień Dziecka w dzisiejszych ciekawostkach będzie m.in. i o rodzicach, i o dziecku. Materiał przygotował Tomasz Marek.

Słowo rodzic oznaczające „jedno z dwojga rodziców, ojca lub matkę”, dziś oczywiste, jeszcze w 1973 roku było uznawane za niewłaściwe i piętnowane.
/ Zdjęcie: Photoxpress, autor: Andrey P.S.

1.
Czy wiesz, że…

słowo dziecko, dziś mające tak miłe konotacje, powstało początkowo jako określenie pejoratywne (uwłaczające) i znaczyło tyle, co bękart? Ilustruje to Klonowic w wierszu „Worek Judaszów”, a potwierdza Linde. Wszystkie przyrostki ekspresywne -cko i ‑sko używano dla okazania wzgardy (błocko, konisko, chłopisko). Jednakowoż istnieją przykłady (w tym z XV w.) na nieekspresywny charakter dziecka. Istnieją też regiony Polski (łęczyckie), które do niedawna słowa dziecko nie znały wcale.
za: B. Kreja, Język Polski, zeszyt XLVIII

2.
Czy wiesz, że…

słowo rodzic oznaczające „jedno z dwojga rodziców, ojca lub matkę” (SJP PWN 2017), dziś oczywiste, jeszcze w 1973 roku było uznawane za niewłaściwe i piętnowane przez Doroszewskiego w jego SPP PWN? Argumentowano, że końcówka -ic jest właściwa jedynie dla męskich członków rodu (starościc, wojewodzic), że wyraz rodzic, nawet w odniesieniu do ojca, brzmi to żartobliwie, to znów zbyt podniośle, że rodzic w odniesieniu do matki maskulinizuje kobietę w rodzinie. Głównym zwolennikiem rodzica w obecnym tego słowa znaczeniu był dr (ówcześnie) Miodek. Cóż – na jego wyszło…
za: Język Polski, zeszyt LX

3.
Czy wiesz, że…

czasownik besztać pochodzi od bestii? To właśnie łacińskie słowo było używane od XVI w. w wersji opisowej przeklinania kogoś: „przezywać kogoś bestią”. Na skutek kontaktów z Węgrami na dworze Batorego, zapożyczone od nich w formie beszte, stało się w XVI w. źródłem dla tego często dziś używanego czasownika. Podstawowe znaczenie besztania to: „łajanie”, ale jeszcze Linde (1807 r.) znał je w znaczeniu: „bestią nazywać”.
za: A. Krawczyk, Język Polski, zeszyt LIX

4.
Czy wiesz, że…

rzeczownik pasjonat niedawno (ok. 1960 r.) oznaczał wyłącznie kogoś, kto łatwo wpada w pasję, jest gwałtowny? W latach 80. znaczenie to uchodziło już za przestarzałe, choć prof. Bralczyk przyznał w 2003 roku, że słowa pasjonat nadal używa wyłącznie na określenie kogoś „łatwo wpadającego w gniew, wybuchowego”. Dziś dominuje znaczenie „człowiek oddający się swoim pasjom (np. hobby)”, choć w SJP PWN (2017 r.) obecne są oba.


3 odpowiedzi do „Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (42)”

  1. Tomasz Marek

    SUPLEMENT (do ciekawostki o dziecku): co najmniej do końca XVI w. „dziecko” miało l.mn. regularną, tj. jak „błocko”, czy „cacko”, a więc: dziecka (lub: dziecki), dziecek (lub: dzieck), dzieckom, dzieckami, dzieckach (Wacław Potocki).

  2. Emila

    Ciekawe zestawienie. Miałam przyjemność być studentką (już) prof. Miodka i powiem, że on często ma bardzo dobrą intuicję językową i często jego spostrzeżenia się sprawdzają.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Najnowsze komentarze

  1. Dzień dobry, myślę że ogólna reguła 'czasownik opisujący wypowiedź' jest zbyt szeroka, mało precyzyjna, i to powoduje nieporozumienie. Ja w…

  2. Myślę, że tak. Oczywiście wówczas nie jest to poprawne. Rozumiem, że może to być też rodzaj jakiejś zabawy słownej. A…

  3. Pytałem bo miałem wątpliwości, gdyż w tłumaczeniach z literatury francuskiej (nie pamiętam autora), były dialogi z użyciem zwrotu jak w…

  4. Pierwsze jest w ogóle niepoprawne, w takim kontekście nie można użyć zaimka. Drugie jest jak najbardziej w porządku, bardzo grzeczne.…

  5. 1. Proszę pani, czy mogę ją prosić........ 2. Proszę pani, czy mogę panią prosić..... Które zdanie w bezpośredniej rozmowie jest…

  6. Nie mam przekonania do skróconych zapisów: 1977–78, wolę pełne: 1977–1978 (choć najistotniejsza w tym względzie jest konsekwencja na kartach całego…

  7. Dziękuję za odpowiedź. W tym samym tekście, w jednym akapicie jest kilka zapisów okresów pracy, przykładowo (1977–78). Czy jeżeli w…

  8. Myślę, że jeśli pojawiają się przerwy między zapisem miesiąca i roku (a faktycznie muszą się pojawić), to tym bardziej powinniśmy…

  9. Dzień dobry, czy zapis okresu czasu w przedstawionej formie (IX 1923–VIII 1930) jest poprawny? W którym miejscu powinny być przerwy…

  10. Bardzo dziękuję, teraz wszystko jasne! :) Pozdrawiam serdecznie

  11. Dzień dobry. Niestety pierwsza ze wskazanych konstrukcji jest wadliwa. W przypadku spójników skorelowanych, jak mówi prof. Mirosław Bańko w Małym…

Archiwa

maj 2017
N P W Ś C P S
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031  

Nasze nagrania