W ostatnich dniach bardzo ciekawy e-mail przesłał do nas p. Paweł Bochniak, który prowadzi stronę internetową http://www.chroberz.info/, zadając pytanie dotyczące nazw mieszkańców, a konkretniej mówiąc mieszkanek Chrobrza.
Mam serdeczną prośbę dotyczącą poprawnego nazywania mieszkanki miejscowości Chroberz.
Chroberz to bardzo stara miejscowość w woj. świętokrzyskim (pochodzi od przydomka króla Bolesława Chrobrego). Wielu przyjezdnych i osób niezwiązanych z Chrobrzem ma trudność z odmianą nazwy naszej miejscowości (poprawna: w Chrobrzu, z Chrobrza, do Chrobrza). Jednak nawet wśród miejscowych kłopot pojawia się z nazwaniem mieszkanki Chrobrza.
Osobiście obstaje przy nazwie Chrobrzanka. Uzasadniam to m.in. też lokalną tradycją; w rozmowie z leciwym mieszkańcem naszej wioski takiego właśnie określenia użył, w dokumentach z lat 1944 – 47 zachowała się nazwa Spółdzielni Spożywców o nazwie “Chrobrzanka”. Nie wiem już który z językoznawców kiedyś mówił (Bralczyk czy też Miodek), że ważną rzeczą w nazewnictwie jest lokalna tradycja.
Chciałem też dodać, że spotkałem się z określeniem Chrobrzowianka, ale jest to dla mnie dość nienaturalne.
Będę wdzięczny za jakąkolwiek odpowiedź. Czy mój tok rozumowania jest poprawny czy też się mylę i jednak powinienem używać innego określenia :-).
Panie Pawle,
bardzo dziękuję za ten arcyciekawy wywód, co do którego głównych punktów mogę się tylko zgodzić. Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi PWN (Warszawa 2007), do którego zawsze w takich sytuacjach sięgam w pierwszej kolejności, potwierdza, że mieszkańcy miejscowości Chroberz to chrobrzanin i chrobrzanka. Zwracam tutaj uwagę, że nazwy mieszkańców miejscowości piszemy małymi literami: warszawianin, londyńczyk, krakowianka itd.
Wspomniany słownik potwierdza również odmianę, którą Pan podał. Przyznam, że gdybym usłyszał nazwę Chroberz bez odmiany, zastanawiałbym się nad odmianą do Chroberza, w Chroberzu. Ale rzeczywiście ‘e’ w Waszej nazwie jest ruchome i dlatego znika w przypadkach zależnych, dlatego poprawnie piszemy w Chrobrzu, do Chrobrza. Odchodząc nieco od głównego tematu Pańskiego pytania, dodam jeszcze, że ta sytuacja wskazuje na polskość i dawność nazwy, bo wyrazy i nazwy obce, np. pochodzące z języka niemieckiego, zazwyczaj nie mają ‘e’ ruchomego.
Tradycja w nazewnictwie miejscowości ma nie tylko istotną, ale – powiedziałbym – decydującą rolę, ponieważ – o czym już nieraz tutaj pisałem przy omawianiu poszczególnych nazw – trudno wskazać konkretne zasady, które rządziłyby odmianami nazw miejscowości i tworzeniem nazw ich mieszkańców.
I na koniec kwestia tej nieszczęsnej chrobrzowianki. Mam podejrzenie, że to forma powstała przez podobieństwo do wielu popularnych nazw mieszkanek miejscowości: warszawianka, krakowianka, częstochowianka, rzeszowianka, chorzowianka. Tyle że wszystkie te nazwy mają przy końcu nazwy miejscowości ‘w’, którego nie ma Chroberz. Nazwa chrobrzanka utworzona jest więc absolutnie regularnie, analogicznie do ww. nazw z końcówką –anka.
Paweł Pomianek
Dziękuje serdecznie za szybką i szczegółową odpowiedź. Opinia przydała się do szerszego artykułu związanego z problemami związanymi z poprawną odmianą nazwy naszej miejscowości w różnych sytuacjach 🙂