Karze i każe. Rzadko i żaden

Niby oczywistości, ale jednak warto o nich przypomnieć, bo wbrew pozorom wielu użytkowników języka ma tendencję do mylenia pisowni tych wyrazów.

Karze – pochodzi o karać. Np. Sędzia karze zawodników żółtymi kartkami.
Każe – pochodzi o kazać. Np. Sędzia każe mu podejść bliżej, potem wyciąga kartkę.

Dlaczego wiele osób myli pisownię tych wyrazów? Myślę, że przyczyny są dwie. Po pierwsze liczne formy tych wyrazów brzmią identycznie, np.: karzę, karze, karzą, karz; każę, każe, każą, każ. Jest jednak i drugi istotny powód, którego obecność starałem się zasugerować w podanych wyżej przykładach: zarówno karać, jak i kazać coś może tylko osoba (lub instytucja), która ma władzę nad drugą osobą (czy grupą osób). Każę ci to zrobić, a jeśli nie posłuchasz – ukarzę cię. Wyrazów tych używamy w bardzo podobnych kontekstach.

Znaczenia słów rzadko i żaden wyjaśniać nie musimy. Wiem jednak zarówno po sobie – przed laty w praktyce musiałem się tego uczyć niekrótko – jak i po moich znajomych, że niejednokrotnie można się złapać na pisowni *żadko (w drugą stronę też popełnia się błędy, ale chyba z mniejszą częstotliwością). Moim zdaniem tutaj również mamy do czynienia z pomieszaniem tych wyrazów przez pewne ich podobieństwo (brzmieniowo tożsame pierwsze trzy litery, ta sama liczba liter i sylab, centralne miejsce graficznie górującego d) oraz podobny krąg znaczeniowy. Zarówno rzadko, jak i żaden związane są z wyrazami mało, nic; kojarzyć się mogą z jakimś brakiem, niedoskonałością, nieobecnością, niepraktykowaniem czegoś (rzadko jeżdżę, żaden ze mnie rowerzysta). Także tutaj – obok pisowni – o pomyłkach decyduje więc w dużej mierze fakt, że wyrazów tych używamy w nieco podobnych kontekstach.

Dlatego, zapisując powyższe wyrazy, warto mieć się na baczności i dobrze się zastanowić – zwłaszcza w przypadku pierwszej pary wyrazów: czy chodzi nam o karę, czy o nakaz.

Paweł Pomianek

Na zdjęciu Magdalena Miernik. © by Magdalena Miernik


2 odpowiedzi do „Karze i każe. Rzadko i żaden”

  1. gig

    Jak się ma osoba na zdjęciu do powyższego artykułu. Nie mogę znaleźć związku. Czy jest to ilustracja do „poprawnej polszczyzny” ? Czy po prostu drugie hobby autora… portret amatorski + promocja koleżanek. Internetowe „róbta co chceta”, ale dlaczego nie… Każdy jest panem, swojego tu, poletka. Sam artykuł bardzo pomocny. Dzię-ku-je-my

    • Paweł Pomianek

      Z pewnością znajdzie Pan na portalu zdjęcia, które pewnie jeszcze mniej pasują. Ale i takie, które są bezpośrednio tematycznie związane z tekstami. To akurat zdjęcie tematycznie kojarzy mi się z wyrazami kazać i karać – w sensie, że taka groźna. Nie ma tutaj więc skojarzenia z poprawną polszczyzną, ale jest z częścią tematu omawianego w artykule. Pewnie można to było uwypuklić w podpisie pod zdjęciem, tak jak wielokrotnie gdzie indziej. Zdjęcie nie jest mojego autorstwa i nie należy bezpośrednio do zasobów Językowych Dylematów, co zostało wskazane pod artykułem.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Najnowsze komentarze

  1. czy powiedzenie ,, podejmować kogoś na wyjezdzie '' w rozgrywkach sportowych jest prawidłowe

  2. Pardon, ostatnie zdanie miało brzmieć: Albo inaczej: czy powtórzenie w takich przypadkach dywizu na początku linijki jest błędem typograficznym? Pozdrawiam

  3. Witam, A. Wolański w książce "Edycja tekstów" pisze, że należy unikać podziału pomiędzy kolejne wiersze liczb połączonych separatorem liczbowym (s.…

  4. Anna Halczak, tłumaczka języka chorwackiego - Opinie

    Jestem bardzo zadowolona z wykonanej redakcji. Redagowanie tłumaczonych tekstów wymaga nie lada zdolności. Oprócz świetnego wyczucia językowego doceniam także znajomość…

  5. Szanowna Pani, przejrzałem reguły tworzenia skrótów. Warto pamiętać, że poza grupą skrótów utrwalonych w polszczyźnie i powszechnie używanych (jak ww.,…

  6. Szanowny Panie Jak poprawnie zapisać w skrócie Europa Środkowo-Wschodnia? Europa Śrd.-Wsch. czy Europa Środk.-Wsch. Oczekuję na odpowiedź i pozdrawiam serdecznie.…

  7. Dziękuję za tę informację! Długo szukałem potwierdzenia, większość internetowych poradników o poprawnym zapisie takiej skróconej formy daty (np. 24.03) milczy.

  8. Brakuje kontekstu uprzedzającego, tzn. do czego odnosi się ten zapis. Natomiast sam ten fragment, który Pan przedstawił, wskazuje – patrząc…

  9. Dzień dobry, mam pytanie odnośnie zapisu w pewnej ustawie, mianowicie: "5b) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu lub…

Archiwa

czerwiec 2014
N P W Ś C P S
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
2930  

Nasze nagrania