Tradycyjnie na koniec miesiąca prezentujemy garść językowych ciekawostek, które warto zapamiętać.
1.
Czy wiesz, że…
gdy wypijamy zawartość naczynia jednym łykiem, możemy powiedzieć, że wypiliśmy coś jednym haustem albo duszkiem? Nie możemy jednak użyć formy *jednym duszkiem. W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z kontaminacją – wymieszaniem dwóch form. Określenie duszkiem zawiera już w sobie informację o tym, że dzieje się to w ramach jednego ruchu.
2.
Czy wiesz, że…
wyraz czytany jako [gro], oznaczający ‘większość’, zapisujemy: gros? Zwrócenie uwagi na tę kwestię zasugerował nasz niezawodny Czytelnik Xpil: „Przeważnie muszę [to] sprawdzać w słowniku” – napisał. Faktycznie tę nietypową w stosunku do wymowy pisownię warto sobie przyswoić. Dziękujemy za sugestię! Jesteśmy rzecz jasna otwarci również na inne propozycje ciekawostek od Czytelników.
3.
Czy wiesz, że…
wyrazy ewoluować i ewaluować nie są synonimami, a bywają często mylone? Ewoluować to ‘zmieniać się stopniowo, podlegać ewolucji’, podczas gdy ewaluowanie oznacza ‘poddanie ocenie, określenie wartości czegoś’.
Źródła:
https://sjp.pwn.pl/ciekawostki/haslo/EWALUOWAC-EWOLUOWAC;5041731.html
https://sjp.pwn.pl/slowniki/Ewaluowa%C4%87.html
4.
Czy wiesz, że…
forma miejscownika skrótowca WAT, oznaczającego Wojskową Akademię Techniczną, to po prostu Wacie? Jest to zgodne z ogólną regułą odmiany skrótowców, mówiącą, że skrótowce zakończone na -t piszemy w miejscowniku małymi literami. Jeśli komuś nie podoba się forma odmieniona lub uzna, że jest ona myląca, może użyć formy nieodmiennej (mianownikowej), np. Studiuję na WAT.
Źródło: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, hasła: WAT oraz SKRÓTOWCE
Wybór i oprac. Paweł Pomianek
„Duszkiem” oznacza „jednym tchem, nie oddychając, nie odpoczywając” (Linde). Jednym ruchem nie można wypić dwóch pucharów („Uczniowie Spartakusa”). Różne czynności można zrobić duszkiem: picie (jw); jedzenie (siedem igieł sosnowych – „Klechdy sezamowe”); udać się gdzieś (natychmiast – synonim: „duchem”); przeczytać coś, powiedzieć coś, wymienić coś (zwłaszcza w szkole uczeń odpytywany wymienia elementy zbioru duszkiem … lub zacinając się). Więc proszę nie zawężać znaczenia wzorem wielu współczesnych słowników. Jeśli Pan nie czytuje klasyków, proszę zajrzeć do NKJP. PS Prawdopodobnie kiedyś można było coś zrobić „jednym duszkiem”, bo ów „duszek” wziął się z „deszku” czyli „tchu”, a (od)dech jako miara czasu mógł być zwielokrotniany. W takim wypadku „jednym duszkiem” (tak jak „jednym tchem”) byłoby mocniejszą formą „duszka”.