Pan Daniel zadał nam następujące pytanie:
Dzień dobry,
chciałbym się dowiedzieć jak właściwie wg j. polskiego powinno określać się urządzenie do ostrzenia ołówka. Ostrzynka czy temperówka? Jedni mówią tak, inni tak, jakie określenie jest właściwe? A może oba przyjęły się do słownika języka polskiego?
Szanowny Panie,
w moim regionie (Podkarpacie) zawsze mówiło się temperówka – i ta nazwa funkcjonuje w polszczyźnie ogólnej i jest bezsprzecznie poprawna – lub zastrugiwaczka (sic!) – i ten wyraz jest naszym swoistym dialektyzmem, bo polszczyzna go nie zna i słowniki go nie notują (bywała też ewentualnie strugaczka). Ostrzynka nie jest mi znana. Ale z tego, co się zorientowałem, sięgając do słownika Doroszewskiego, jeszcze choćby wtedy, gdy powstawał ten słownik, czyli około połowy poprzedniego wieku (poszczególne tomy słownika były wydawane w latach 1950–1969), w polszczyźnie rzeczywiście funkcjonowały obydwa podane przez Pana określenia: temperówka i ostrzynka. Proszę zajrzeć do obu haseł:
https://sjp.pwn.pl/doroszewski/temperowka;5507225.html
https://sjp.pwn.pl/doroszewski/ostrzynka;5468103.html
Zastanawiam się, czy można powiedzieć, że ostrzynka była rodzajem temperówki, który wyszedł już z użycia. Albo czy można by stwierdzić, że ten wyraz wyszedł już z użycia, a dziś została tylko temperówka. Obydwa stwierdzenia trzeba by określić jako odważne. Wprawdzie w dostępnych mi współczesnych słownikach wyrazu ostrzynka rzeczywiście już się nie notuje, z drugiej jednak strony, skoro Pan słyszy to słowo, świadczy to o tym, że funkcjonuje w niektórych regionach Polski i może jest po prostu wciąż żywym regionalizmem, choć w polszczyźnie ogólnej jest już raczej archaizmem.
Wniosek z tego można wyciągnąć taki, że temperówka jest określeniem w pełni poprawnym na gruncie współczesnej polszczyzny ogólnej, ale też nic nie stoi na przeszkodzie, by używać ostrzynki, szczególnie tam, gdzie wyraz ten jest zrozumiały.
– Paweł Pomianek
Jestem Poznanianką i w szkole oprócz słowa temperówka używaliśmy w wymowie „oszczałka”, lub „oszczytko”. Oj dawno to było. ☺️
W Wielkopolsce nie mówi się ostrzynka tylko ostrzytko
To prawda. Jest o tym mowa we wpisie kolejnym: Temperówka – jak określa się ją w różnych regionach Polski (wypowiedzi Czytelników)
W Toruniu słowo ostrzynka jak najbardziej używane.
Spotkałem się z określeniem na to urządzenie: Ostrzynka w Wielkopolsce, ostrzytko w Pomorskim. Więc stwierdzam że są to jakiegoś rodzaju regionalizmy, które są w funkcjonowaniu językowym.
Ja pamiętam jeszcze ostrzałki z żyletką. A od czego pochodzi słowo temperować? Przecież tempera to rodzaj farby.