Poniższe ciekawostki ponownie opracował Tomasz Marek.
1.
Czy wiesz, że…
w przypadku przysłówków nieśpieszno i nie śpieszno obie pisownie – łączna i rozdzielna – są akceptowane? Przynajmniej obie podaje SJP PWN, choć reguła 45.4 nakazuje pisownię łączną. Mało – równouprawnione są niespieszno i nie spieszno, choć prof. Kłosińska wersje z s uważa za przestarzałe. Podobnie jest z czasownikami spieszyć i śpieszyć, które w SJP PWN uchodzą za synonimy, choć spieszyć posiada znaczenie homonimiczne ‘uczynić pieszym’ (na przykład konnica jest spieszona, gdy konie padną).
2.
Czy wiesz, że…
istnieją dwa niezależne czasowniki sczepić i szczepić? Szczepić oznacza:
- «wprowadzić do organizmu ludzkiego lub zwierzęcego szczepionkę w celu sztucznego uodpornienia go na chorobę zakaźną»
- «uszlachetnić drzewa i krzewy przez połączenie pędu lub oczka odmiany szlachetnej z podkładką»
a sczepić: «złączyć razem jakieś przedmioty, zaczepiając jeden o drugi»
za: SJP PWN.
3.
Czy wiesz, że…
partykuła owszem ma dwa przeciwstawne zastosowania? Jedno z nich potwierdza wypowiedź przedmówcy:
– Smakuje ci?
– Owszem.
a drugie zaprzecza jej:
– Ona już nie wróci.
– Owszem, wróci.
za: SJP PWN.
4.
Na pewno wiesz, że…
chmara to ‘wielka liczba kogoś lub czegoś’, ale czy wiesz, że chmara ma drugie znaczenie: ‘stado jeleni, łosi, żubrów lub danieli’? Można zatem powiedzieć: „Z lasu wypadła nieliczna chmara danieli”, podczas gdy wyrażenie „nieliczna chmara strzał” jest niepoprawne.
5.
Czy wiesz, że…
dotykamy JĄ, gdy powiemy coś obraźliwego. Dotykamy JEJ, gdy zbliżamy rękę do jej ciała?
Zob. także: Próbować zupę czy próbować zupy? Dotknąć ją czy dotknąć jej?
To dziwne, że SJP PWN dopuszcza pisownie rozdzielną przysłówka „niespieszno” – to nie jest w ogóle intuicyjne, gdy przywoła się w pamięci przymiotnik: „niespieszny”.
Ciekawe, czy język polski będzie ewoluował w kierunku zaniku pisowni rozdzielnej w tym konkretnym przypadku.