Czasownik modalny. Orzeczenie modalne

O czasownikach modalnych często słyszymy, ucząc się języków obcych. Oczywistością (czy na pewno?) jest, że występują one także w polszczyźnie.

Czasownik modalny to taki, który – jak czytamy w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN – wyraża subiektywny stosunek mówiącego do treści własnej wypowiedzi lub – możemy uzupełnić – do danej czynności: wykonywanej lub takiej, która jest zaplanowana.

Cechą tej grupy czasowników jest to, że wymuszają one obecność innego czasownika występującego w bezokoliczniku, np. muszę pracować, pragnę walczyć, umiem jeździć (czasownikami modalnymi są te pogrubione – w całym artykule). Tworzą one w ten sposób specyficzny typ orzeczenia złożonego zwany orzeczeniem modalnym.

Orzeczenia modalne tworzyć mogą trzy typy wyrazów:
1) czasowniki typu chcieć, musieć, pragnąć, potrafić;
2) czasowniki nieosobowe, mające jedynie dwie formy koniugacyjne: 3. os. lp czasu teraźniejszego oraz 3. os. lp czasu przyszłego, jak: godzi się, należy, wypada;
3) leksemy nieodmienne określane niekiedy czasownikami niefleksyjnymi, których używa się w funkcji czasowników, jak: można, trzeba czy nie sposób.

Do omówienia tej kwestii, o której zresztą dość trudno znaleźć artykuły w internecie (dotyczące czasownika modalnego na terenie polszczyzny), zachęcił nas niedawny e-mail p. Bartka. Oto najważniejszy fragment listu:

Całe życie uczono mnie, aby czasowniki występujące w jednym zdaniu oddzielać przecinkiem. Mam jednak pewien problem ze zdaniem

„Chcę zostać strażakiem.”

W tym zdaniu występują dwa czasowniki – „chcę” i „zostać”. Naturalnie nie postawiłbym między nimi przecinka, ale nie zrobiłbym tego tylko dlatego, że tak mi podpowiada instynkt.

Refleksja Czytelnika podsuwa nam kolejną istotną i wyjątkową cechę czasownika modalnego (wypływającą zresztą bezpośrednio z tego, o czym pisaliśmy wyżej): to jeden z nielicznych przypadków, gdy pomiędzy dwoma czasownikami nie tylko nie musi, ale nawet nie może stać przecinek – czasownik modalny i jego konotowany towarzysz tworzą bowiem wspólnie jedno orzeczenie (modalne).

– Paweł Pomianek

Źródła:
Orzeczenie, hasło w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN (2003), wersja elektroniczna.
Czasownik modalny, hasło w: https://pl.wikipedia.org/wiki/Czasownik_modalny.


W Bazie informacji znajdziesz omówienie absolutnie podstawowych kwestii dotyczących poprawnego używania języka polskiego. Baza może być przydatna na co dzień przy tworzeniu tekstów.


5 odpowiedzi do „Czasownik modalny. Orzeczenie modalne”

  1. Jerzy Skoczylas

    „na terenie polszczyzny”. Na rany Chrystusa! To pisze miłośnik polszczyzny czy starszy referent Niezmiernie Ważnego Departamentu?

  2. Tomasz Marek

    Czy Autor notki byłby łaskaw odpowiedzieć na poniższe pytania:
    I. „Czasownikami modalnymi są te pogrubione…”. To „godzi się”, „należy”, wypada” – nie są czasownikami modalnymi?
    II. „…mające jedynie dwie formy koniugacyjne: 3. os. lp czasu teraźniejszego oraz 3. os. lp czasu przyszłego, jak: „godzi się”, „należy”, „wypada”…” To (np. od „wypada”) byłoby, jak rozumiem, „wypada [np. napisać]” i „wypadnie [napisać]”. A „wypadło [napisać]” już nie? Dlaczego stosunek(?) do czynności przeszłej miałby nie podpadać pod orzeczenie modalne? A formy warunkowe – „wypadłoby…”, „wypadałoby”? One chyba też tworzą orzeczenie modalne?
    I wreszcie III. Cóż to jest i jak zdefiniować ów „subiektywny” stosunek w opozycji do obiektywnego? A jak odróżnić jakikolwiek stosunek od braku stosunku? A stosunek do własnej wypowiedzi czym góruje nad stosunkiem do obcej wypowiedzi? Gdy wziąć pod uwagę zdanie „Nauczyciel powiedział, że zdanie należy (lub: mam) zakończyć kropką.”, to gdzie tu subiektywizm i dlaczego cytowanie nazywać „własną wypowiedzią”? I kto, jaki oraz do kogo (czego) stosunek w tym zdaniu wyraża?

    • Paweł Pomianek

      Ad I
      Są czasownikami modalnymi z innych grup. Pogrubione są tylko te podstawowe. Formy czasownikami modalnymi są te pogrubione – w całym artykule nie uważam za zamykającą.

      Ad II
      Trzeba pytać autorów odnośników podanych w źródłach. Jak wiadomo problem orzeczenia modalnego jest dość słabo opracowany.

      Ad III
      Niestety nie mam kompetencji, by odpowiedzieć również i na to pytanie, jak już poinformowałem w prywatnej korespondencji. Trzeba by pytać normatywistów. Notka jest całkowicie odtwórcza – upubliczniam wiedzę praktycznie nieobecną w internecie, dostępną głównie w słownikach. Prywatnie uważam Pańskie wątpliwości i uwagi za słuszne. Jeśli przyjmiemy, że orzeczenie modalne to takie, w którym czasownik potrzebuje drugiego w bezokoliczniku, oczywistym jest, że grupa czasowników modalnych jest szersza niż tylko te, które wyrażają stosunek mówiącego do jakiejś rzeczywistości. Proszę zwrócić uwagę, że ja na podstawie przykładów z wpisu sam poszerzyłem nieco definicję słownikową. Jak widać pewnie należałoby ją poszerzyć jeszcze znacznie.

      PS Tematyka czasownika modalnego i orzeczenia modalnego należy do kwestii typowo akademickich, a wiedza z tej dziedziny jest nieszczególnie potrzebna przeciętnemu użytkownikowi języka. Wiedza przedstawiona w artykule jest zaś absolutnie wystarczająca dla ucznia i studenta, jednocześnie dość solidnie uporządkowana. Taki i tylko taki był cel tego wpisu – zachęcam do drążenia prywatnie i wypytywania normatywistów, co może rzeczywiście pozwoliłoby im pogłębić opracowanie tego tematu.

      • Tomasz Marek

        Co do Ad I, to napisał Pan „w całym artykule”, więc upatrywałem w tym zdecydowanego wykluczenia innych czasowników w tym artykule niepogrubionych.
        Ad PS. Co do „wypytywania normatywistów”, to dostęp do nich jest bardzo utrudniony. Poradnia PWN ma urlop, a i w ciągu dwuletnich prób zadania pytania, udało mi się to raz. Ta niewielka liczba pozostałych poradni (jak Pan zapewne wie) nie reaguje (p.prof. Kołodziejek np. przestała odpowiadać), lub odpowiada rękami studentów I roku (po odpowiedziach sądząc). Cała nadzieja w „młodych dociekliwych”. Jak Pan.
        Jednakowoż dziękuję…

        • Paweł Pomianek

          W całym artykule tutaj: 'nie tylko tam, gdzie wymieniam czasowniki modalne, ale staram się pokazywać przykłady na terytorium całego artykułu’ (może to faktycznie niejednoznaczne).

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

maj 2017
N P W Ś C P S
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031  

Nasze nagrania