Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (39)

Oto kolejna porcja ciekawostek. Opracował je Tomasz Marek.

by-friedrichsen-mikolaj-z-miry
Panowie z białą brodą i w czerwonych kubraczkach, chodzący po ulicach w grudniu, to święte mikołaje (lub Święte Mikołaje), choć nasi koledzy o imieniu Mikołaj, to Mikołajowie? Zastosowana wobec świętych mikołajów odmiana męskozwierzęca zamiast męskoosobowej (patrz kolejna ciekawostka) podkreśla nasz życzliwy do nich stosunek i zarazem odróżnia od osoby świętego. Na obrazie powyżej Święty Mikołaj z Miry / zdjęcie: Friedrichsen, Wikimedia commons, lic. CC

1.
Czy wiesz, że…

zestawienie święty mikołaj pisze się małą literą, jeśli nie chodzi o konkretnego świętego, np. „Wynajął świętego mikołaja”, „Tata przebrał się za świętego mikołaja”, „Przed świętami na ulicach i w supermarketach pojawia się mnóstwo świętych mikołajów”?
Za orzeczeniem RJP z 7 maja 2004 r.
Nie zgadza się z tym uzus, ale i prof. Bańko, uważając, że pisownia wielkimi literami (tzn. Święty Mikołaj) jest odpowiednia, gdy mamy na myśli – by użyć modnego sformułowania – „ikonę popkultury”. Profesor przyrównuje to do Myszki Miki, którą też piszemy od wielkich liter.

2.
Czy wiesz, że…

panowie z białą brodą i w czerwonych kubraczkach, chodzący po ulicach w grudniu, to święte mikołaje (lub, za prof. Bańko, Święte Mikołaje), choć nasi koledzy o imieniu Mikołaj, to Mikołajowie? Zastosowana wobec świętych mikołajów odmiana męskozwierzęca zamiast męskoosobowej (patrz kolejna ciekawostka) podkreśla nasz życzliwy do nich stosunek i zarazem odróżnia od osoby świętego.

3.
Czy wiesz, że…

choć wiadomo, jak tworzyć poprawny mianownik l.mn. rzeczowników męskoosobowych (np.: policjant → policjanci, pan → panowie, generał → generałowie), to w wielu przypadkach spotyka się ich wersję męskozwierzęcą: policjanty, pany, generały? Zwykle jej użycie świadczy o chęci deprecjacji danych osób, często wyraża przekąs, jak w zdaniu: Głupie policjanty znów wlepiły mi mandat. Ale nie zawsze tak jest, np. w zdaniu: Józek i Mirek to wariaty jakich mało! użycie wersji męskorzeczowej wyraża uczucia pozytywne.
http://www.koalar.com/literaki/sjp_formy_potencjalne.html#wolacz

4.
Czy wiesz, że…

gdy jesteśmy porównywani lub porównujemy się to zawsze „z kimś”, a nie „*do kogoś”? Zatem wyrażenie W porównaniu *do Anki jesteś beznadziejna jest niepoprawne (i niegrzeczne). Należy powiedzieć: W porównaniu z Anką wypadasz blado. Też niemiłe, ale chociaż poprawne.

5.
Czy wiesz, że…

ustalono, że w związkach z liczebnikami wyraz procent, oznaczający setną część czegoś, powinno się pozostawiać nieodmienionym? Zatem 4,34 procent (czyt. cztery i trzydzieści cztery setne procent) to forma poprawna.  Jeżeli zaś mówimy o procentach w znaczeniu dochodów z kapitału, odsetek – rzeczownik procent odmieniamy: procentów, procentom, procentami, o procentach. Zatem prawidłowe jest zdanie: Wypłacono mi pięć procent procentów za miniony rok.
http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/klopotliwe-procenty;10.html

6.
Czy wiesz, że…

zdaniem RJP stary koń w odniesieniu do starego przyjaciela nie dotyczy… konia? A przynajmniej w deklinacji nie przypomina takiego z czterema kopytami i grzywą, który jest rzeczownikiem męskożywotnym i w narzędniku l.mn. przybiera formę (kim, czym:) końmi. Otóż naszych starych przyjaciół RJP zaleca odmieniać jak… słonie, dla których narzędnik l.mn. brzmi: słoniami. Zatem: Znowu spotkałem się z tymi starymi koniami, Waldkiem i Antkiem. Co dla wielu ciekawsze, taką samą odmianę zaleca RJP dla konia trojańskiego, jako wirusa komputerowego. Zatem: Mój komputer został zawirusowany wieloma koniami trojańskimi.
wg komunikatu RJP nr 1 (16) z 2005 r.
PS Ciekawe, czy Lidka, z którą przed czterdziestoma laty siedziałem w jednej ławce, jest starą konicą czy starą klaczą? Jak myślicie?
PS PS Zapytana o to Lidka powiedziała „Tylko nie starą!” i obraziła się. Nie wiecie, dlaczego?


2 odpowiedzi do „Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (39)”

  1. Bruno

    ad 3. Taką formę można znaleźć w „Balu w Operze” Tuwima:

    „Admirały, generały,
    Bojarowie,
    Bambirały, grubasowie”

    ad 6. Czy kolejnego dodatku po P.S. nie należałoby oznaczyć P.P.S (Post Post Scriptum, nie mylić z Polską Partią Socjalistyczną)?

    • Tomasz Marek

      W sprawie uwagi ad 6. Mnożenie kolejnych „P” jest wymieniane przez niektórych jako początek kolejnej uwagi do tekstu zasadniczego, choć jak podaje p. Powyszyński na tym blogu, rozsądniejsze (i wg moich obserwacji częściej spotykane) jest numerowanie kolejnych dopisków (PS 1., PS 2., …). W tym (6.) przypadku mamy jednak post scriptum do post scriptum (uwaga drugiego poziomu) i dlatego oczywista wydała mi się taka forma. Nie mogę znaleźć na ten temat nic w poradach i regułach. Może główny spec od językowych dylematów (p. Pomianek oczywiście) zabierze głos?

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

listopad 2016
N P W Ś C P S
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
27282930  

Nasze nagrania