Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (35)

Na koniec miesiąca tradycyjnie nasze ciekawostki. W tym miesiącu przygotował je nasz stały już współpracownik Tomasz Marek.

Czasownik wybuchnąć może w czasie przeszłym przybrać dwie formy: 1. wybuchnął/wybuchnęła – jeśli mamy na myśli stan osoby (wybuchnął śmiechem), 2. wybuchł/wybuchła – jeśli opisujemy wybuch rzeczy. / © by Magdalena Miernik

1.
Czy wiesz, że…
czasownik wybuchnąć może w czasie przeszłym przybrać dwie formy:
wybuchnął/wybuchnęła – jeśli mamy na myśli stan osoby (wybuchnął śmiechem),
wybuchł/wybuchła – jeśli opisujemy wybuch rzeczy (bomba wybuchła o 14:30)?
http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/wybuchnac;15713.html

2.
Czy wiesz, że…
rzeczownik marsz ma różne znaczenia? Może mianowicie wyrażać: (1) rodzaj chodu, (2) przemieszczanie się wojsk, (3) wędrującą manifestację uliczną, (4) typ niziny o specyficznej glebie lub (5) utwór muzyczny. Marsz odmienia się tak samo z następującymi wyjątkami: w znaczeniu (4) dopełniacz lm. dopuszcza dwie wersje: standardową marszów i specyficzną marszy, a w znaczeniu (5) istnieją dwie wersje biernika lp.: standardowa marsz i specyficzna marsza.
Można więc zagrać Marsz Radetzkiego i Marsza Radetzkiego – obie wersje są poprawne. Można też skupić się na badaniu marszy emskich lub – równie poprawnie – na badaniu emskich marszów.
https://pl.wiktionary.org/wiki/marsz

3.
Czy wiesz, że…
roślina może wypuścić zarówno mnogie odrośle, jak i liczne odrośla? Obie te wersje są poprawne, bo mianownik lp. może przybrać zarówno postać (żeńską) odrośl, jak i (nijaką) odrośle. Pierwsza wersja jest znana z Biblii, gdzie oznacza gałąź dynastyczną, choć jest znana szerzej z botaniki. Druga oznacza różne wypustki – roślinne, organizacyjne i ideowe.
Bliskie słowo narośl ma tylko tę jedną, żeńską formę, choć wielu polskich pisarzy (Żukrowski, Czapski) i autorów podręczników stosowało jego nijaką wersję.
http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/b-narosl-b-narosle;7623.html

4.
Czy wiesz, że…
tak – zdawałoby się – popularne słowo członek ma różny rodzaj (męskorzeczowy lub męskoosobowy), a co za tym idzie różną odmianę, w zależności od tego, czy oznacza część ciała, czy działacza w organizacji? Nie powinno nas zatem dziwić takie zdanie: Profesor anatomii jedną ręką wskazał na członek zanurzony w formalinie, a drugą członka audytorium.

5.
Czy wiesz, że…
czasownik dreptać ma aż trzy formy koniugacyjne w czasie teraźniejszym i w trybie rozkazującym oraz w formach imiesłowowych, a dwie w innych czasach i trybach? Na przykład 1 os. lp. czas teraźniejszy: ja drepczę/drepcę/dreptam.
http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=34973&id_znaczenia=3895810&l=2


4 odpowiedzi do „Czy wiesz, że… Ciekawostki językowe (35)”

  1. Natalia

    Nie znalazłam jak na razie nigdzie odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie i pomyślałam, że ponieważ związane jest ono z odmianą przez przypadki, to napiszę je tutaj. Otóż bardzo denerwuje mnie, gdy czytam komentarze, blogi czy innego rodzaju teksty pisane (i właściwie tylko w przestrzeni internetu spotkałam się z taką odmianą) – ktoś zamiast pisać „pomogłem koledze”, pisze „pomogłem dla kolegi”. Skąd bierze się to „dla”? Nie rozumiem jak można pisać w ten sposób, zupełnie inaczej uczono mnie w szkole i nigdzie w tekstach pisanych jak np. w książkach z czymś takim się nie spotykam. Czy to możliwe, że młodzież już tak bardzo ma nasz polski język, za przeproszeniem gdzieś, że tworzy sobie jakieś nowe, zupełnie bezsensowne formy? Strasznie mnie denerwuje pisanie tego typu. Czy naprawdę odmiana przez przypadki jest taka trudna, że lepiej zastąpić ją słowem „dla”? Prosiłabym w miarę możliwości o wyjaśnienie tej kwestii, bo może się mylę i jest to poprawne, choć przyznam wygląda bardzo źle i nawet przy czytaniu na głos jest irytujące.
    Drugie, już może mniej ważne pytanie dotyczy słowa „ustał”. Czy jest ono poprawne w przykładowym zdaniu „Tomasz ustał w progu”, w sensie „stanął”, „zatrzymał się”. Wydaje mi się, że jest to jakaś kolejna udziwniona forma i właśnie to „ustał” również zwróciło moją uwagę w twórczości „internetowej”.
    Pozdrawiam wszystkich dbających o nasz język 🙂

    • Paweł Pomianek

      Szanowna Pani,

      redagowałem nie tak dawno książkę, w której autorka używała takiej formy (dla kolegi) i było to dla mnie dużym zaskoczeniem, że ktoś tak pisze na poważnie. Nie było to tłumaczenie z angielskiego, tylko tekst napisany oryginalnie po polsku. Nie mam w zwyczaju przeczesywać zasobów internetu, dlatego nawet nie wiedziałem, że to teraz powszechna forma. Rzecz jasna jest ona niepoprawna, ale jeśli chodzi o powód, uważam, że jest to kolejna bezmyślna kalka językowa z angielskiego.

      Nie mam też pojęcia, kto pisze ustał w progu. Poprawne chyba tylko w kontekście: Dostał porządny cios w szczękę, ale ustał w progu :-). Chyba mogą tak pisać tylko jacyś artyści grafomani, bo nie widzę innego powodu dla używania wyrazu ustał w kontekście, w jakim Pani podała. No chyba że to takie jakieś slangowe albo dla żartu. Chętnie zobaczyłbym konkretne przykłady.

      • Tomasz Marek

        Kalka z angielskiego? Mogę prosić o przykład? Przychodzi mi do głowy jedynie „to help for sb”, a moje słowniki i internet nie znają takiej frazy. Jest tylko rzeczownik „the help for sb”. Może czasownik „*pomagać dla” bierze się z rzeczownika („pomoc dla”)?

    • Maciej

      To jest naleciałość z Podlasia. Chyba bardzo charakterystyczne dla tego regionu – zamiana celownika na dopełniacz. Jest to błędna konstrukcja, ale nie jestem pewien, czy nie można tego zakwalifikować do gwary.
      Jest to również powodem kpin i memów.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

lipiec 2016
N P W Ś C P S
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
31  

Nasze nagrania