Jednostki z ułamkami dziesiętnymi

Pan Marek pyta:

Jak należy odmieniać jednostki w połączeniu z ułamkami dziesiętnymi, np:
2,5 zł – dwa i pięć dziesiątych złotego czy złotych;
0,31 cm – trzydzieści jeden setnych metra czy metrów.

W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod hasłem Liczebnik czytamy:

Liczebniki ułamkowe wymagają określenia rzeczownikowego w dopełniaczu; najczęściej jest to dopełniacz liczby pojedynczej. (…) te liczebniki, które określają wielkość mniejszą od jedności (z wyjątkiem pół), np. trzy piąte, cztery jedenaste, siedem dwudziestych, mogą się także łączyć z określeniem w D. lm – struktura ilościowa wyznacza wtedy nie część obiektu, lecz część zbioru obiektów

Jako że metry nie mogą stanowić zbioru obiektów, należy powiedzieć trzydzieści jeden setnych metra.

Dalej słownik informuje:

W liczebnikach wielowyrazowych, złożonych z liczebnika głównego i ułamkowego, o formie składniowej określenia rzeczownikowego decyduje człon ułamkowy, nie zaś – liczebnik główny, np. Przyniosłam dwa i trzy czwarte kilograma truskawek (nie: *…dwa i trzy czwarte kilogramy); Przebywał na placówce tylko trzy i pół miesiąca (nie: *trzy i pół miesiące); Samolot spóźnił się aż sześć i pół godziny (nie: *sześć i pół godzin). Wyjątkami są połączenia z rzeczownikiem raz, w których dostosowuje on swoją formę do liczebnika głównego, np. Zbudowaliśmy werandę trzy i pół razy (nie: *raza) szybciej niż nasi rodzice.

Nieco wcześniej w słowniku czytamy: „Jeżeli w grę wchodzi 50% jakiegoś zbioru, nazywa go rzeczownik połowa”. Gdyby więc uprzeć się, że chcemy powiedzieć „dwa i pięć dziesiątych złotego” – to użyjemy właśnie tej formy (nie: złotych). Ale zdecydowanie lepiej w tym wypadku powiedzieć po prostu „dwa i pół złotego”.

Paweł Pomianek


8 odpowiedzi do „Jednostki z ułamkami dziesiętnymi”

  1. Pszetfurnia

    Nawet gdyby zdanie, które w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN” ma postać:

    Liczebniki ułamkowe wymagają określenia rzeczownikowego w dopełniaczu; najczęściej jest to dopełniacz liczby pojedynczej. (…) te liczebniki, które określają wielkość mniejszą od jedności (z wyjątkiem pół), np. trzy piąte, cztery jedenaste, siedem dwudziestych, mogą się także łączyć z określeniem w D. lm – struktura ilościowa wyznacza wtedy nie część obiektu, lecz część zbioru obiektów, np. dwie trzecie autostrad, trzy czwarte mostów, siedem ósmych wyborców.

    w używanym przez Pana „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN” rzeczywiście było krótsze o wytłuszczone wyżej słowa, i tak nie odważylibyśmy się twierdzić, że można powiedzieć trzydzieści jeden setnych metrów.

    • Paweł Pomianek

      Bardzo dziękuję za to dopowiedzenie. Jak zaznaczyłem we wpisie, dla mnie trzydzieści jeden setnych metrów brzmi nielogicznie i dość nieszczęśliwie. Nie znalazłem jednak zasady, która bezpośrednio wykluczałaby tę formę, dlatego zaznaczyłem ją jako opcjonalną, choć nieszczęśliwą. Gdyby rzucił się Państwu w oczy w jakimś słowniku bądź innym wydawnictwie poprawnościowym fragment wyraźnie to porządkujący, byłbym wdzięczny za przytoczenie.

    • Paweł Pomianek

      Obydwa określenia mają chyba jednak inne znaczenia. W placówce oznacza fizyczną obecność, a na placówce jakiś rodzaj zatrudnienia.

      • Tomasz Marek

        O, i znów mój ulubiony temat „na” versus „w” – zwłaszcza w odniesieniu do placówki trudny. Myślę, że uprościł, (by nie rzec – zafałszował) Pan zagadnienie.
        Oto, co na temat w/na w kontekście „placówki” ma do powiedzenia prof. Bańko [http://sjp.pwn.pl/szukaj/plac%C3%B3wka.html]:
        „Różnice w preferencjach dla przyimka w vs. na próbowano tłumaczyć topografią miejsca, por. na stadionie, ale raczej w hali (sportowej), choć na hali (w górach). Ogólnie biorąc, przyimek w sugeruje, że przestrzeń jest zamknięta, na – że otwarta. Nie jest to jednak jedyne kryterium decydujące o wyborze, czasem mówi się ogólnikowo o „czynnikach leksykalnych”, co w istocie oznacza, że poszczególne wyrazy mają swoje, często trudne do wyjaśnienia, upodobania, i jeśli widać w tym jakiś porządek, to na zasadzie analogii (słowa podobne zachowują się podobnie), a nie silnych, kategorialnych reguł.”

        Z pewnością podstawową i historycznie starszą formą jest „na placówce”; wskazuje na to źródłosłów „placówki”, którym jest „plac”, czyli coś płaskiego i otwartego. Użycie wobec „placówki” przyimka „w” jest współcześnie praktykowane, ale nie wiem czy w wysokiej mowie polecane. Podobnie jest zapewne z tymi samymi przysłówkami przy takich rzeczownikach, jak „teren”.

        • Artur J.

          Ja tu przede wszystkim widzę zróżnicowanie w zależności od znaczenia. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN podaje 4:

          1.
          a) «przedstawicielstwo handlowe lub dyplomatyczne jakiegoś państwa znajdujące się na terenie innego państwa»

          Tutaj jest jest raczej na, ale spodziewam się pewnych wahań, jak w tym pytaniu do poradni.

          b) «zakład, instytucja pełniące rolę ośrodka w jakiejś dziedzinie życia»

          Tutaj jest w.

          2.
          a) «miejsce bronione, przeznaczone do obrony; także: miejsce postoju wojskowego oddziału ubezpieczającego»

          Tutaj znów jest na.

          b) «niewielki oddział przeznaczony do ubezpieczania wojsk na postoju»

          Tego znaczenia raczej problem nie dotyczy.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Jesteśmy pasjonatami polszczyzny i pracy ze słowem pisanym. Założyliśmy tę stronę, by dzielić się swoją wiedzą na temat naszego języka i rozwiązywać językowe dylematy naszych czytelników. Postawiliśmy sobie za cel także rzetelne przygotowywanie tekstów do druku i pomoc autorom podczas wszystkich kolejnych etapów procesu wydawniczego, dlatego oferujemy profesjonalną redakcję, korektę oraz skład i łamanie tekstu. Autorami tekstów na stronie są: Paweł Pomianek, gospodarz serwisu, właściciel firmy Językowe Dylematy, doświadczony redaktor tekstów oraz doradca językowy, a także zaproszeni goście.

Zadaj pytanie językowe!

Jeśli masz językowy dylemat, kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Polub nas!

Najnowsze komentarze

  1. Przed pierwszym? Przed czy wynika to z tego? Naprawdę Pani o to pyta, czy zapomniała Pani czegoś wkleić, a miało…

  2. Dzień dobry. Mam dylemat językowy. Czy w podanym poniżej przypadku będzie występował przecinek przed "czy"? Chodzi mi o pierwsze użyte…

  3. Dzień dobry. Dostępne słowniki wskazują formę krótkofalowiec: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/krotkofalowiec;5443948.html https://sjp.pwn.pl/so/krotkofalowiec;4455133.html

  4. Dzień dobry Mam pytanie, a zarazem dylemat. Jestem twórca filmów na kanale YT. Jako twórca, często pełnię także rolę lektora.…

  5. Polszczyzna jest językiem, w którym wyrazy odmieniamy. Aby nie odmieniać danego wyrazu, musi istnieć reguła na podparcie tego zwyczaju lub…

  6. Czy nazwy takie jak Windows, Linux i FreeBSD się odmieniają przypadki? Czy poprawnie jest «Aplikacja dla Windows», «Aplikacja dla Linux»…

  7. Nie, w tym przypadku nie jest to konieczne. Wiele zależy od tego, czy używamy dla myśli jakiegoś specjalnego oznaczenia, czy…

  8. Czy myśli bohaterów też wprowadzamy koniecznie nowym akapitem jak wypowiedzi? Pozdrawiam

  9. Odpowiedź można z łatwością znaleźć w poradni językowej PWN: tutaj. „Akademia pana Kleksa”.

Archiwa

czerwiec 2014
N P W Ś C P S
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
2930  

Nasze nagrania