Dziś dwa przykłady z dwóch różnych książek, które ostatnio redagowałem, unaoczniające, że czasem od obecności bądź nieobecności przecinka (lub przecinków) zależy sens zdania.
Zdania 1 i 2
1. A to właśnie z koncentracji, z rozmyślania, rodzi się chęć do działania.
2. A to właśnie z koncentracji, z rozmyślania rodzi się chęć do działania.
Te dwa zdania różnią się tylko jednym przecinkiem, ale ich sens jest inny. Pierwsze oznacza:
‘A to właśnie z koncentracji, czyli z rozmyślania, rodzi się chęć do działania.
A to właśnie z koncentracji, dokładnie mówiąc z rozmyślania, rodzi się chęć do działania’.
Zdanie 2., w którym po słowie rozmyślania nie został postawiony przecinek oznacza zaś:
‘A to właśnie z koncentracji i z rozmyślania rodzi się chęć do działania’.
Przecinek decyduje więc o tym, czy poprzez koncentrację i rozmyślanie rozumiemy dwie rozdzielne kwestie, czy też rozmyślanie ma być synonimem, uściśleniem lub jednym z rodzajów koncentracji. Jeden pozornie nieistotny przecinek – sens zdania inny.
Zdania 3 i 4
3. Uśmiecham się na myśl o tym, że na starym, zardzewiałym, żółtym zraszaczu dwie osoby pozostawiły tamtej nocy swoje odciski palców.
4. Uśmiecham się na myśl o tym, że na starym zardzewiałym żółtym zraszaczu dwie osoby pozostawiły tamtej nocy swoje odciski palców.
To znów dwa bardzo podobne zdania, ale ich sens może być różny. Drugie zdanie jest jasne i nie pozostawia żadnych wątpliwości: wiadomo, że chodzi o jeden zraszacz, który posiada trzy cechy – jest stary, zardzewiały i żółty. Zdanie nr 3 jest wieloznaczne. Z jednej strony można by sądzić, że ktoś bardzo chce wydzielić poszczególne cechy zraszacza. Moglibyśmy wówczas oddać sens interesującego nas fragmentu tego zdania następująco: ‘na starym i zardzewiały, i żółtym zraszaczu’.
Ale zdanie numer 3 można rozumieć jeszcze inaczej: dwie osoby pozostawiły swoje odciski na trzech zraszaczach. Jeden był stary, drugi zardzewiały, a trzeci żółty. Nie warto stawiać przecinków tam, gdzie wprowadzają one zamęt i utrudniają odnalezienie właściwego sensu zdania.
Paweł Pomianek
Dzień dobry,
wracam po małej przerwie z garścią nowych wątpliwości „przecinkowych”.
Czy interpunkcja w poniższych zdaniach jest poprawna?
1. Mam wątpliwości, co do twojej decyzji.
2. Teraz już wiesz, co to przygoda.
3. Ciekawe, czy przyjdą.
4. Pytanie tylko, dlaczego to zrobił.
5. Zeznał właśnie tak. Kto wie, czy na swoją korzyść.
6. Nie musisz się zastanawiać, jak zrobić bigos.
Będę wdzięczna za wyrażenie opinii.
Ad 1. Nie potrafię znaleźć ortograficznego uzasadnienia dla przecinka. Natomiast wg zasad XIX-to wiecznych (instrukcja dla lektora) – można go postawić.
Ad. 2. Zasada 90.A.1 w WSO PWN stanowi, że nie tylko zdania podrzędne należy wydzielać przecinkami, ale też równoważniki zdań. Wg komentarza prof. Bańki wolno dopatrywać się elipsy „Teraz już wiesz, co to [jest] przygoda.” i dlatego przecinek jest uzasadniony.
Ad. 3. Zasada 90.A.2 stanowi, że przed zdaniem podrzędnym („czy przyjdą”) stawiamy przecinek.
Ad. 4. Jak powyżej. Zdanie nadrzędne jest elipsą („[Jest] pytanie”, „[Mam] pytanie”, „[Stawiam] pytanie”). Pytajnik wskazany (odsyłam do odpowiedzi na pytanie p. Agnieszki z 10 listopada 2016 r. w dziale „Zadaj pytanie”).
Ad. 5. Odsyłam jw. Przecinek opcjonalny – jeśli nie jest to pytanie, a stwierdzenie, to nie musi być. Jeśli traktować to jako pytanie lub wątpliwość, to i pytajnik.
Ad. 6. Jak 3. i 4. Zdanie „jak zrobić” jest przykładem zdania z orzeczeniem werbalnym złożonym z domyślnym czasownikiem modalnym „jak [można] zrobić” bądź „jak [należy] zrobić”. Odsyłam do artykułu „Czasowniki modalne w orzeczeniu złożonym” na tym blogu.
Bardzo dziękuję za rzeczową i wyczerpującą odpowiedź! Z takim wsparciem może w końcu opanuję zawiłości interpunkcji 🙂
Witam,
Mam problem z tym zdaniem:
„Na przodzie szarych dresowych spodni pojawiła się ciemna plama, z każdą sekundą większa. Malec spojrzał na nią z wyrazem wielkiego rozczarowania i wybiegł z pomieszczenia.”
Chodzi o to, czy pomiędzy wyrazami „szarych” i „dresowych” stawiać przecinek, czy nie. Czy te przymiotniki są równorzędne? A może lepiej by to wyglądało tak: „Na przodzie spodni dresowych koloru szarego…” Nie wiem już. Wiem o co mi chodzi w tym zdaniu, tylko jakoś mam problem z przecinkami w nim właśnie. Proszę o pomoc
Tomek
Jest bardzo dobrze: Na przodzie szarych dresowych spodni pojawiła się ciemna plama… Chodzi o to, że są to szare dresowe spodnie, a nie szare i dresowe spodnie.